Gezondheid eiwittransitie

Wat zijn de gezondheidseffecten van de eiwittransitie?

Een meer plantaardig dieet verkleint volgens diverse organisaties en deskundigen zoals het Voedingscentrum en de Gezondheidsraad het risico op chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en kanker. 

• Welke verhoudingen dierlijk-plantaardig adviseert de Gezondheidsraad?
• Krijgen consumenten voldoende eiwit binnen bij een meer plantaardig dieet?
• Wat staat er in de Schijf van Vijf over plantaardig eten?
• Heeft een meer plantaardig dieet effect op de zorgkosten?
• Welke voedingsrichtlijnen voor plantaardig eten hanteren andere Europese landen?
• Zijn kant-en-klare vleesvervangers gezond?

Welke verhoudingen dierlijk-plantaardig adviseert de Gezondheidsraad?

De Gezondheidsraad heeft onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van een voedingspatroon met meer plantaardige (60%) dan dierlijke (40%) eiwitten. De uitkomsten van het onderzoek dat de raad deed op verzoek van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, zijn in december 2023 bekendgemaakt. De raad concludeert dat een meer plantaardige voedingspatroon beter voldoet aan de Richtlijnen goede voeding dan het huidige voedingspatroon. 

Zo levert minder rood en bewerkt vlees eten gezondheidswinst op, evenals een hogere consumptie van peulvruchten. Daarnaast bevat het meer plantaardige voedingspatroon meer vezels en minder verzadigd vet. Dat verlaagt het risico op hart- en vaatziekten, diabetes en kanker, stelt de Gezondheidsraad. 

Daarom adviseert de Gezondheidsraad de overheid om in te zetten op een verhouding 50-50 en daarna verder in te zetten op verschuiving naar 60-40. Het minimale doel van de Nederlandse overheid is een consumptiepatroon met 50% plantaardige en 50% dierlijke eiwitten in 2030, schreef toenmalig landbouwminister Staghouwer in een Kamerbrief in juni 2022. Nu consumeren Nederlanders nog 60% dierlijke en 40% plantaardige eiwitten. 

Krijgen consumenten voldoende eiwit binnen bij een meer plantaardig dieet?

Plantaardige bronnen bevatten minder eiwit, wat voor een lagere eiwitopname kan zorgen. Dit hoeft volgens de Gezondheidsraad geen probleem te zijn, omdat de meeste Nederlanders genoeg eiwit consumeren. Wel wordt aangeraden om de vitamines A, B2 en B12, calcium, ijzer (bij meisjes en vrouwen in de vruchtbare leeftijd), jodium en visvetzuren te blijven monitoren.

De gevolgen van een meer plantaardig dieet voor specifieke groepen, zoals ouderen, chronisch zieken, mensen met obesitas, kinderen, zwangere en lacterende vrouwen en mensen met een lage eiwit- en energie-inname, zijn moeilijker in te schatten omdat er relatief weinig gegevens over de voedselconsumptie en voedingsstatus van hen beschikbaar zijn. De commissie ziet echter geen reden om aan te nemen dat het advies voor deze groepen – op basis van wat er bekend is – anders is. 

Wat staat er in de Schijf van Vijf over plantaardig eten?

Het Voedingscentrum adviseert in de Schijf van Vijf om meer plantaardig te eten en niet te veel vlees. Het advies is om veel groente, fruit, volkoren granen, ongezouten noten en peulvruchten te eten. Eet minder of geen vlees en genoeg maar niet meer dan de aanbevolen porties zuivel, raadt het Voedingscentrum aan.

In grote lijnen komt het advies van de Gezondheidsraad overeen de visie van het Voedingscentrum, zegt Marije Seves-Santman, expert gezonde en duurzame voeding. “Als je eet volgens de Schijf van Vijf – zelfs nog met ons maximum advies van 500 gram vlees per week – dan eet je al meer plantaardig dan dat de gemiddelde Nederlander nu doet. We eten nu gemiddeld 57 procent dierlijke eiwitten, terwijl de Schijf van Vijf nu op fifty-fifty zit. Als je de Schijf van Vijf zonder vlees invult, dan zit je al ongeveer op die 60% plantaardig eiwit.”

Voor iedereen zijn die stapjes een beetje anders, weet ze. “Voor sommige mensen is het al een grote stap om naar die 500 gram vlees per week te gaan door wat kleinere porties vlees te nemen, terwijl anderen er al heel bewust voor hebben gekozen om nog maar 40 procent dierlijke eiwitten te eten. Wij willen alle verschillende groepen bedienen en handvatten geven.” 

Zo heeft het Voedingscentrum een webpagina over hoe je gezond veganistisch kunt eten. “We hebben berekend dat als je ongeveer tussen de 0 en de 200 gram vlees per week nuttigt en voor plantaardige bronnen kiest als bonen, linzen, kikkererwten, tofu, tempé, of ongezouten noten, dat je dan ook al heel erg in die buurt van die 60% plantaardig komt. Daarnaast kun je dan nog best een portie vis en een beetje zuivel per week eten – wat ook het advies is van de Gezondheidsraad.”

Heeft een meer plantaardig dieet effect op de zorgkosten?

Een verschuiving naar een meer plantaardig consumptiepatroon levert een financieel voordeel van € 2 miljard op. Dat blijkt uit een studie van Wageningen Universiteit & Research in opdracht van de Transitiecoalitie Voedsel. 

In 2019 bedroegen de totale gezondheidskosten die verband houden met het voedselpatroon € 5,3 miljard. Dit bedrag is berekend aan de hand van zes ziektes die gerelateerd worden aan een overconsumptie van rood vlees en bewerkt vlees en aan een onderconsumptie van groente, peulvruchten, fruit, noten en zaden. In hoeverre het veranderen van het eetpatroon bijdraagt aan het verminderen van deze ziektes is moeilijk in te schatten. Doordat er minder vlees wordt geconsumeerd en meer groenten en fruit, is het aannemelijk dat er minder mensen lijden aan deze zogenoemde ‘welvaartsziektes’. De onderzoekers hangen hier een prijskaartje van € 2 miljard aan besparingen aan.

Welke richtlijnen voor plantaardig eten hanteren andere Europese landen?

In de EU, IJsland, Noorwegen, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk zijn op voedsel gebaseerde voedingsrichtlijnen (FBDG’s) opgesteld voor gezond eten. Deze zijn een mix van een plantaardig en dierlijk dieet.

De Noord-Europese en Baltische landen, verenigd in de Nordic Council of Ministers, adviseren om meer plantaardig te eten. In 2023 brachten ze de wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen Nordic Nutrition Recommendations 2023 uit. Plantaardig eten domineert dit advies: veel groenten, fruit, peulvruchten, aardappelen en hele granen, aangevuld met een beetje zuivel en nog minder rood vlees en kip. Het eten van bewerkt vlees raden de onderzoekers af.

Denemarken heeft als enige land ter wereld een nationaal actieplan voor plantaardig voedsel.

Een overzicht van aanbevelingen voor peulvruchten en vlees in enkele EU-landen:

Land	Aanbeveling peulvruchten	Aanbeveling vlees
België	Minimaal 1 keer per week vlees vervangen door peulvruchten	Maximaal 300 gram rood vlees per week en 30 gram bewerkt vlees
Bulgarije	Minstens 2 keer per week 200-300 gram	Minimaal 1 keer per week vervangen door vis, gevogelte of peulvruchten
Denemarken	Ongeveer 100 gram per dag (bij plantaardig dieet)	–
Duitsland	70 gram rauwe of 125 gram gekookte peulvruchten	Maximaal 300-600 gram bereid vlees en (magere) vleeswaren per week
Griekenland	Minimaal 2 porties per week	Maximaal 1 portie rood vlees per week en 1-2 porties wit vlees/gevogelte per week
Frankrijk	Minimaal twee keer per week	Maximaal 500 gram rood vlees per week voor liefhebbers, maximaal 150 gram bewerkt vlees per week
Spanje	Minimaal 4 porties per week	–
Nederland	Leeftijdsgebonden: 1-3 jaar: 0,5 portie/week; 4-8 jaar: 1-2 porties/week; 9-13 jaar: 2 porties/week; 14 jaar en ouder: 2-3 porties/week	Leeftijdsgebonden: 1-8 jaar: maximaal 250 gram per week; 9 jaar en ouder: maximaal 500 gram per week, inclusief maximaal 300 gram rood vlees per week

Zijn kant-en-klare vleesvervangers gezond? 

Veel kant-en-klare plantaardige vleesvervangers voldoen (nog) niet aan de richtlijnen voor gezonde voeding. Ze zijn vaak sterk bewerkt, bevatten veel zout en andere toevoegingen. Toch geldt dat niet voor alle vleesvervangers. Ook werken veel producenten aan het verbeteren van de producten. 

Onderzoek naar gezondheidseffect vleesvervangers 

Wageningen University & Research leidt het onderzoeksproject Explain, met betrekking tot de gezondheid van plantaardige vleesvervangers. Onderzoekers kijken daarbij naar de voedingskwaliteit van plantaardige vleesvervangers en hun rol in een gezond dieet. In het project worden de gezondheidseffecten van vleesalternatieven onderzocht in vergelijking met de dierlijke varianten. Ook is aandacht voor het optimaliseren van de formulering en procesomstandigheden om zo gezondere plantaardige vervangers te kunnen maken.

Volgens Atze Jan van der Goot, professor van eiwitstructurering en duurzaamheid aan Wageningen University & Research (WUR) zijn er ook veel vooroordelen over de ongezondheid van de vleesvervangers. Dat ze bijdragen aan een gebalanceerd dieet blijft volgens hem vaak onderbelicht. Vleesvervangers bevatten vaak minder zout in vergelijking tot het zout dat de consument gemiddeld thuis aan vlees toevoegt, ze bevatten over het algemeen minder calorieën en meer voedingsvezels.

Vleesvervangers tussenstap naar minder vlees

Kant-en-klare vleesvervanger vormen bovendien een makkelijke stap om een stukje vlees een keer te laten staan. Volgens het Voedingscentrum is het geen probleem om af en toe zo’n vervanger te eten. “Kies dan wel voor een vervanger waarin niet al te veel zout is verwerkt en met een juiste samenstelling aan voedingsstoffen”, raadt Marije Seves-Santman van het Voedingscentrum aan. “In onze ‘Kies ik gezond’-app kunnen consumenten in de supermarkt of thuis de verpakking scannen. Dan weten ze meteen of het product past in de Schijf van Vijf. Het is belangrijk om dat te doen, want momenteel staat slechts zo’n 10  tot 15% van het aanbod aan vleesvervangers in de Schijf van Vijf. Dus in dit segment is nog veel productverbetering mogelijk.”

Nutri-Score helpt bij keuze gezondere vleesvervanger

Het voedselkeuzelogo Nutri-Score kan helpen bij het kiezen van gezondere vleesvervangers (en zuivelvervangers). Sinds 1 januari 2024 heeft de Nederlandse overheid dit officieel ingevoerd. Nutri-Score geeft producten een score op basis van hun voedingswaarde met kleuren en letters. Consumenten kunnen hierdoor snel zien hoe de voedingswaarde van het product scoort ten opzichte van andere, dezelfde soort producten. Volgens Suzanne van der Pijll, Managing Partner van Schuttelaar & Partners, helpt Nutri-Score ook om productverbeteringen zichtbaar te krijgen.