Onderzoeker Sara Smaal: ‘Lokaal voedselbeleid blijft te vaak bij mooie praatjes’

Gezond eten is belangrijk voor een gezonde bevolking, dat is geen nieuws meer. Maar hoe krijg je gezond eten bij de mensen thuis en zorg je ervoor dat het ook voor iedereen toegankelijk is? Steeds meer gemeentes stellen daarvoor voedselbeleid op met daarin een grote rol voor producten uit de omgeving. Toch zitten er nog heel wat haken en ogen aan een goed plan, volgens PhD-onderzoeker Sara Smaal. “Voedselbeleid blijft nog te vaak hangen bij mooie praatjes en te weinig actiepunten.”

Onderzoek naar regionale voedselsystemen

Sara Smaal doet al jaren onderzoek naar regionale voedselsystemen en het beleid vanuit gemeentes. Voor haar PhD-onderzoek zat ze 3,5 jaar in België en sinds kort is ze begonnen bij Flevo Campus en Aeres Hogeschool in Almere binnen het lectoraat Stedelijke Voedselvraagstukken. Aan het begin van haar PhD-traject onderzocht ze de plannen van zestien middelgrote Europese steden, waaronder het Gelderse Ede en de stad Groningen. “Ik heb van deze steden de voedselstrategie geanalyseerd. In deze documenten worden verschillende initiatieven rond voeding in kaart gebracht, en worden doelstellingen geformuleerd. De focus van deze doelstellingen verschilt per stad, maar wat de doelstellingen wel gemeen hebben, is dat ze vaak weinig concreet worden.”

Grote rol voor gemeentes in voedselbeleid

“Gemeentes staan als overheid het dichtst bij de burgers. Voor de gemeente is daarom een grote rol weggelegd, maar ook zeker voor burgers zelf. Zij weten nu vaak niet af van het bestaan van de gemeentelijke voedselstrategie. Het zijn vaak dezelfde soort mensen die betrokken raken bij voedselinitiatieven en projecten van de gemeente; hoger opgeleiden met een goede baan die tijd over hebben. Dat terwijl voedselstrategieën geschreven worden voor de hele bevolking.” In haar onderzoek kijkt Smaal met name naar het sociale aspect van het voedingsbeleid. “Eten is bij uitstek een kans om mensen met elkaar te verbinden. We moeten immers allemaal eten. Toch wordt sociale rechtvaardigheid nauwelijks meegewogen in het beleid, terwijl dit fundamenteel zou moeten zijn.” Smaal gebruikt de drie dimensies van filosoof Nancy Fraser voor haar eigen framework voor sociale rechtvaardigheid: economische herverdeling, culturele erkenning en politieke vertegenwoordiging. “Deze hebben allemaal te maken met de toegang tot iets: zoals de toegang tot gezonde voeding, grond en eerlijk inkomen in de economische dimensie. Maar ook de culturele toegang tot vaardigheden, kennis en waardering. Als laatste is op politiek vlak toegang nodig tot structuren (wet- en regelgeving), informatie en inspraak. Uiteindelijk zijn er twaalf categorieën waar rekening mee gehouden moet worden in voedselbeleid om een breed en inclusief plan te maken.”

Local foodhubs

Voor haar masteronderzoek keek Smaal naar Groningen en met name om restaurants te betrekken in een regionaal voedselsysteem. Ze onderzocht de mogelijkheden van het inzetten van local foodhubs (verzamelpunten) om zo regionale producten in de stad te krijgen. “In de wetenschappelijke literatuur en beleidsvisies viel mij op dat een van de belangrijkste stakeholders weinig naar voren kwam: de restaurants. Dat terwijl veel chef-koks wel bezig zijn met het samenstellen van menukaarten en daar graag lokale producten aanprijzen. In de paper kijk ik naar de barrières die er zijn voor restauranteigenaren, er moet bijvoorbeeld een continue stroom zijn en de logistiek regelen is een uitdaging.”

Lokaal eten zorgt ook voor meer sociale relaties tussen burgers en producenten

Met foodhubs kun je deze problemen wegnemen, zegt Smaal, doordat meerdere boerderijen aan één locatie leveren en de logistiek samen kunnen verzorgen, in plaats van dat meerdere ritten nodig zijn. Restaurants kunnen dan makkelijker afnemen. “Lokaal eten zorgt ook voor meer sociale relaties tussen burgers en producenten. Er is meer vertrouwen en loyaliteit dan bij een groothandel.” Uiteindelijk is de foodhub er niet gekomen in Groningen door een tekort aan capaciteit bij de gemeente. Wel werd er een veiling opgezet, Lokaal Kilo’s Schuiven, waaruit veel nieuwe samenwerkingen zijn ontstaan.

Spelenderwijs beleid maken

Om beleidsmakers te helpen met de sociale kant van de strategieën verwerkte Smaal haar onderzoek tot een spel: de RE-ADJUSTool. “Met dit spel kunnen beleidsmakers, stakeholders en burgers in discussie gaan over wat belangrijk is voor hen in een voedselstrategie. Het zorgt ervoor dat partijen hun huidige plan kunnen evalueren en kunnen brainstormen over wat er naar de toekomst toe nodig is op het vlak van sociale rechtvaardigheid. Hierdoor worden mooie praatjes omgezet naar een concreter plan en hopelijk actiepunten om verder aan te werken.” “Gemeentes zijn nu vooral bezig met gezondheidsverschillen en inclusie maar het gaat over zoveel meer. Zet een stapje terug en luister naar de burgers en wat zij belangrijk vinden in hun voedselomgeving. Uiteindelijk gaat het over mensen uit verschillende groepen samen brengen en ervoor zorgen dat zij meer eigenaarschap krijgen over wat er op hun bord ligt.”