Panel: ‘Roofzuchtige speculanten veroorzaken voedselramp’

De wereld heeft te maken met de derde voedselcrisis in vijftien jaar. In 2007-’08 en 2010-’11 hadden veel mensen te weinig te eten omdat ze het niet konden betalen. Nu is opnieuw een voedselcrisis ontstaan, schrijft een internationaal panel van deskundigen op het gebied van duurzame voedselsystemen (IPES-Food) in een rapport.

De huidige voedselcrisis wordt versterkt door de oorlog in Oekraïne, maar de werkelijke oorzaak is dat de wereld niks heeft geleerd van de vorige twee crises. Wat moet er gebeuren om een vierde crisis te voorkomen, is de centrale vraag in het rapport.

Oorzaken voedselcrisis

Het panel noemt vier belangrijke oorzaken voor de huidige voedselcrisis. Overheden en handelaren zijn sterk gericht op enkele goed verhandelbare exportgewassen. Dat is funest voor de voedseldiversiteit. Landen zijn daardoor te afhankelijk van de import van basisvoedsel. De landbouw zelf is te afhankelijk van synthetische meststoffen en te veel gericht op gewassen voor biobrandstoffen. En er wordt te veel gespeculeerd met voedselgrondstoffen. Het oplossen van deze knelpunten kan een nieuwe voedselcrisis voorkomen, schrijven de experts.

Door de gerichtheid op handelsgewassen is de wereldmarkt voor graan sterk geconcentreerd. Volgens het panel zijn slechts zeven landen plus de EU goed voor 90% van de tarwe-export in de wereld. Vier landen controleren voor meer dan 80% de maishandel. De graanhandel gaat voor 70% tot 90% via slechts vier bedrijven: Archer-Daniels Midland, Bunge, Cargill en Louis Dreyfus.

Prijsstijgingen door speculatie

Niet alleen het ontbreken van diversiteit in gewassen speelt een rol. De deskundigen stellen dat ook speculatie een grote rol speelt in de prijsstijgingen. Dat werd vooral duidelijk in maart 2022, vlak na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne. “In slechts negen dagen steeg de tarweprijs op de termijnmarkten met 54%. Terwijl de wereldwijde voorraden groter zijn dan in het verleden.”

Het panel verwijst naar de stocks-to-use-ratio van verschillende voedselgrondstoffen. Dit getal geeft weer hoe groot de voorraad is ten opzichte van het jaarlijkse verbruik. De stocks-to-use-ratio is een belangrijke graadmeter voor de voedselzekerheid. Hoe groter de voorraden, des te beter de wereld tegenvallers in de productie kan opvangen.

Sinds de oorlog in Oekraïne begon, is meer gespeculeerd op de termijnmarkten

In het huidige graanseizoen 2021-’22 kan bij tarwe de voorraad 35% van het jaarverbruik dekken. Mais heeft een stocks-to-use-ratio van 26% en rijst van 37%. Dit wijst op een comfortabele beschikbaarheid van graan, schrijft het panel. “De buitensporige prijsstijgingen en prijsschommelingen worden niet veroorzaakt door vraag en aanbod. Sinds de oorlog in Oekraïne begon, is meer gespeculeerd op de termijnmarkten. Het aantal dagelijkse transacties steeg met een factor 100 van januari tot begin maart.”

Grote gevolgen prijsstijgingen

De oorlog in Oekraïne en de daarmee gepaard gaande prijsstijgingen hebben grote gevolgen. Er zijn 26 landen die meer dan 50% van hun tarwe-import uit Oekraïne en Rusland halen. Voor Eritrea, Somalië en Congo is dit 80% tot 100%. De prijs van brood is verdubbeld in Soedan en met 70% gestegen in Libanon. Kenia en Egypte maken 33% meer kosten om tarwe te importeren.

De armste bevolkingsgroepen in lage-inkomenslanden besteden meer dan 60% van hun inkomen aan voedsel, schrijven de deskundigen. “Daardoor kunnen zelfs kleine prijsstijgingen verwoestende gevolgen hebben.”

Roofzuchtige financiers

Vooral speculatie drijft de voedselprijzen omhoog, zegt Olivier de Schutter, vicevoorzitter van IPES-Food en speciaal VN-rapporteur over extreme armoede en mensenrechten. “Het lijkt erop dat er geen lessen zijn geleerd sinds de laatste voedselcrisis. De wereld blijft te veel gericht op een handvol voedselgewassen. Dat gecombineerd met roofzuchtige financiers die met voedsel speculeren, is een recept voor een ramp. Door onze voedselsystemen veerkrachtig en divers te maken, voorkomen we een nieuwe crisis.”

Ook Jennifer Clapp, lid van IPES-Food en werkzaam aan de Universiteit van Waterloo in Canada, verwijst naar de negatieve effecten van speculatie. “Financiële speculanten gokken op stijgende voedselprijzen. Overheden zijn er niet in geslaagd om excessen in speculatie aan banden te leggen en te zorgen voor transparantie over de voedselvoorraden en de grondstoffenmarkten. Dit moet dringend worden aangepakt.”

Voedselrellen in Afrika

Mamadou Goïta uit Mali, lid van IPES-Food en directeur van het Institut de Recherche et Promotion des Alternatives en Développement Afrique, vreest voor voedselrellen in Afrika. “De stijging van de voedselprijzen is alarmerend. Het opnieuw opbouwen van regionale graanreserves is een sleutel om dit te voorkomen.”

Raj Patel, lid van IPES-Food en professor aan de University of Texas, hekelt de eenzijdige gerichtheid op exportgewassen. “Decennialang hebben regeringen en instellingen zoals het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank lage-inkomenslanden ertoe aangezet om gewassen te verbouwen voor export naar de rijke wereld. Deze landen hebben schulden en de rente stijgt. De schulden moeten worden kwijtgescholden voor landen die afhankelijk zijn van voedselimporten. Dat is essentieel om hen te helpen binnenlandse onrust te voorkomen.”