Politiek wil groei, maar bio-akkerbouw maakt pas op de plaats

Terwijl Brussel hoog inzet op uitbreiding van de biologische landbouw, is er in de praktijk in de biologische akkerbouw sprake van een hele andere ontwikkeling. In plaats van groei maakt de biologische akkerbouw op dit moment een pas op de plaats. En er zijn zelfs boeren die weer terug gaan naar gangbaar of de omschakeling, waar ze mee bezig zijn, nu niet durven door te zetten. De vraag naar biologische landbouwproducten neemt niet toe en daardoor kan de sector ook niet groeien. Omschakelen van gangbaar naar bio is er voor seizoen 2022 in de akkerbouw vrijwel niet bij en een enkeling haakt zelfs af. De biologische sector kreeg al eerder de eerste signalen. Biologische akkerbouwers riepen in maart de conservenindustrie op om in de contractprijzen voor het nieuwe seizoen rekening te houden met de fors gestegen kosten. Naast de algemene inflatie en hogere energiekosten, wordt de arbeidsintensieve sector geconfronteerd met hogere arbeidskosten. Groenteteelt, zoals conserven, speelt veelal een cruciale rol in het bouwplan van biologische akkerbouwers en bij de prijszetting voor andere biologische gewassen, zoals tarwe dat doet in de gangbare akkerbouw. De oproep heeft niet tot betere contractprijzen geleid. “We telen dus voor dezelfde prijs als vorig jaar”, stelt Douwe Monsma bestuurslid bij Biohuis, de vereniging van biologische boeren. Er is inmiddels een commissie ingesteld voor de onderhandelingen. De indruk is dat de verwerkers voor 2023 wel bereid zijn om wat te bewegen. Conserventelers weten dat ze dit jaar door gelijk gebleven contractprijzen en de hogere kostprijs aan saldo inleveren. Voor andere producten is dat nu nog minder duidelijk, maar de verwachtingen voor de korte termijn zijn getemperd. Eind juni werden de eerste biologische plantuien gerooid, terwijl er nog oude oogst in de schuur zat. Dat is nooit eerder gebeurd en tekent de markt. Concreet komt het erop neer dat de afzet stagneert. Wanneer de vraag naar biologische producten niet groeit, kan de productie ook niet groeien. De sector kan alleen uitbreiden als het consumentengedrag verandert, maar dat gaat niet lukken als biologische producten aan de kassa substantieel duurder zijn dan gangbare producten. Consumenten vinden de boodschappen nu al duur genoeg.

Bio produceert voor export

Ondanks het relatief kleine percentage biologische akkerbouw in Nederland leeft ook die sector van export. Het aandeel biologisch in de Nederlandse bestedingen aan voedsel ligt al jaren rond de 3%. “Is er geen export, dan kunnen we wel stoppen”, stelt Stefan van Woerden. Hij is een van de grotere spelers in de biologische peen in Flevoland, de biologische akkerbouwprovincie bij uitstek. Afgelopen jaar was zowel gangbaar als bio een slecht jaar voor peen. Duitsland was altijd de grootste klant, maar teelt zelf ook steeds meer en heeft import uit Denemarken. In de bioteelt moet je zelf je afzet regelen, weten telers. Is er geen vraag naar bioproducten buiten de al gemaakte afspraken om, dan doet prijs er ook niet meer toe. Slechts als gangbaar of veevoer afzetten, zijn dan de opties. Afnemers zijn ook niet altijd betrouwbaar weet Pyt Sipma uit Engwierum (Frl). Laten die je met een product zitten, zoals vorig jaar met een deel van zijn peen gebeurde, dan valt het niet mee om afzet te vinden. Met peen en uien is deze bioboer gestopt. De afzet is lastig en arbeid is te duur om ze rendabel te kunnen telen. Stefan Maerman was sinds 2011 biologisch akkerbouwer in Dronten. Hij zet een punt achter zijn biologische akkerbouwbedrijf van 44 hectare. “Ik was een boer die vond dat het anders moest, maar inmiddels zie ik maar een beperkte toekomst voor biologische landbouw”, zegt Maerman. Hij constateert dat door keurmerken zoals PlanetProof het onderscheidend vermogen van bio steeds verder afneemt. Gangbare landbouw wordt steeds milieuvriendelijker waardoor bio en gangbaar naar elkaar toe groeien. Een collega van hem in Flevoland koos voor drastische krimp van 85 hectare naar nu nog 22 hectare biologische akkerbouw, in afwachting van betere tijden voor biologische akkerbouw.

Weinig animo

De animo om aan de slag te gaan in de biologische akkerbouw is minimaal. Adviesbureau Delphy had elk jaar zo’n 20 tot 30 cursisten biologische akkerbouw. Nu is er bij Delphy niet één cursist. Het beeld bij adviesbureau voor de biosector Ceres Horti Advice, is niet veel anders. Er zijn nog enkele deelnemers aan cursussen voor het omschakelen naar biologische teelt, maar dat is een inhaaleffect uit de coronaperiode of betreft medewerkers van al bestaande bedrijven. Cijfers van Skal, toezichthouder in de biologische keten, bevestigen een pas op de plaats. Voor 2022 noteert Skal voor de akkerbouw 346 hectare nieuw aangemeld biologisch areaal tegenover nog 2.194 hectare in 2021. Het aantal nieuwe biologische akkerbouwbedrijven kende in 2021 nog 77 nieuwkomers, maar ook 67 vertrekkers. Voor 2022 zijn er 17 nieuwkomers genoteerd en 39 vertrekkers. Het aantal hectares per akkerbouwbedrijf neemt gemiddeld toe, maar de sector groeit nauwelijks. Bij Skal was in 2021 2.590 hectare gemeld in omschakeling, voor 2022 is dat 2.534. Doel van het EU-beleid is een areaal van 25% biologisch in 2030. In Nederland is het areaal circa 4%. Biologische landbouw is in andere landen groter dan in Nederland. Volgens de Franse rekenkamer was in 2021 10% van de grond en 19% van de boeren biologisch. Maar ook in Frankrijk laat de consument het nu afweten. Concurrentie van gangbaar via het High Environmental Value-etiket (HEV) waar supermarktketen Carrefour met veel succes op inzet, is een verklaring. HEV houdt in dat het product residuvrij is en dat is voor veel Franse consumenten goed genoeg.

Rol supermarkt

Telers die zich verdiepen in supermarktprijzen ergerten zich groen en geel. Daar ligt vriesverse biologische spinazie a la crème in blokjes, verpakt per 450 gram tegen € 3,31 per kilo. Vers verpakte bio-spinazie per 200 gram is te koop voor € 12,45 per kilo. Contractprijs bio-teler voor de industrie: € 0,32 per kilo voor bladspinazie, € 0,26 voor maalspinazie. Vorig jaar juni gingen de laatste bio-aardappelen als voeraardappelen weg terwijl in mei de nieuwe aardappelen uit Egypte al in de winkel lagen. Dat supermarkten een belangrijke rol spelen in de transitie naar meer biologische landbouw is evident. Ook Bionext, de ketenorganisatie voor biologische landbouw en voeding, realiseert zich dat en is hierover in gesprek met supermarkten. Bionext meent dat supermarkten en de rest van de keten steeds meer hun verantwoordelijkheid nemen. Zoals Plus, die alleen nog maar biologische dagverse zuivel onder hun huismerk heeft.

Actieplan Staghouwer

De sector wacht ondertussen in spanning af wat het biologische actieplan van landbouwminister Henk Staghouwer gaat opleveren. Het ministerie heeft dit voorjaar een online consultatieronde georganiseerd en verwacht in september een biologisch actieplan naar de Tweede Kamer te sturen. Tijdens de Biokennisweek lichtte projectleider Bernard van der Horst een tipje van de sluier op. Het plan zal bestaan uit meerdere pijlers. Als eerste wordt vergroten van de productie genoemd. Als tweede stimuleren van de vraag: “consumenten moeten snappen wat biologisch is en moeten het willen kopen. Dat betekent betrokkenheid van supermarkten, maar ook van horeca, speciaalzaken en weekmarkten.” Als derde het versterken van de markt of keten. Staghouwer wil boeren die omschakelen naar biologische landbouw binnen de ecoregelingen een extra financieel voordeel (niveau goud) gaan geven. Verder moeten bioboeren eerder in aanmerking komen voor investeringssubsidies. “Met deze en de reeds opgenomen maatregelen wil ik met het GLB een uitbreiding van het landbouwareaal tot 5% in 2027 realiseren”, aldus de minister in een brief aan de Kamer. Als eerste resultaat van de internetconsultatie is naar voren gekomen dat verbetering van de afzet voorrang moet krijgen op vergroten van de productie. Dat is ook glashelder voor de biologische akkerbouw. Telers en bestuurders uit de sector zien nu liever geen verdere groei van het areaal biologische akkerbouw. De binnenlandse afzet staat onder druk, terwijl ook de export stagneert. Zorg eerst voor meer vraag, dan volgt de productie vanzelf.