Europese voedselsysteem moet duurzamer

2023 wordt het jaar waarin de Europese Commissie met een Kaderrichtlijn Duurzame Voedselsystemen wil komen. Het Europese voedselsysteem is behoorlijk robuust, het weet zich goed aan te passen aan crises zoals corona en de oorlog in Oekraïne. Maar het systeem is niet veerkrachtig genoeg om de uitdagingen rond klimaat, biodiversiteit en een gezonde levensstijl aan te pakken. De innovatiecapaciteit blijft gericht op steeds lagere prijzen, met als gevolg problemen bij boeren en consumenten. De overheid probeert het gedrag van die groepen bij te sturen, maar deze zwakke schakels in de keten hebben weinig economische macht om het systeem te verbeteren. Vandaar dat de Europese Commissie wetgeving wil die ook andere partijen in het systeem bijstuurt.

De innovatiecapaciteit blijft gericht op steeds lagere prijzen, met als gevolg problemen bij boeren en consumenten

Volgens de EEAC, een netwerk van Europese adviesraden op het terrein van duurzaamheid waaronder de Nederlandse Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, zou de innovatie in het voedselsysteem meer gericht moeten worden op de uitdagingen voor de toekomst. Die heroriëntatie is mogelijk nu voeding nog maar een beperkt deel uitmaakt van de consumentenbestedingen. Dat sommige consumenten de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen en de voedselbank nodig hebben, is geen probleem van te hoge prijzen maar van te lage inkomens. Dat kan worden opgelost via beleid voor het minimumloon, de sociale zekerheid en belastingen. Voedselprijzen zouden de werkelijke kosten van de productie moeten weerspiegelen, inclusief de schade aan klimaat en biodiversiteit door emissies en te intensief grondgebruik.

Afstemmen landbouw-, milieu- en consumentenbeleid

Er zal via een leidend principe een betere afstemming moeten komen tussen landbouwbeleid, milieubeleid en consumentenbeleid. Dat beleid moet een veerkrachtig Europees voedselsysteem bewerkstelligen dat duurzame menu’s garandeert met lage milieu- en ethische impact en dat bijdraagt aan voedsel- en nutriënt-zekerheid en een gezond leven voor de huidige en toekomstige generaties. Daarmee moet mogelijk gemaakt worden dat:

• Gezonde, duurzame menu’s beschikbaar zijn voor alle Europese consumenten tegen prijzen die de werkelijke kosten weerspiegelen, in samenhang met het ‘vervuiler-betaalt’ principe;
• Voedsel wordt geproduceerd in de juiste hoeveelheden met processen die resulteren in milieu- en ethische prestaties die zo goed zijn als redelijkerwijs realiseerbaar en die klimaat-veerkrachtige en gezonde agro-systemen regenereren;
• Het voedselsysteem zo inclusief mogelijk werkt en relaties tussen actoren in de voedselketen gebalanceerd zijn, wat resulteert in leefomstandigheden met eerlijke inkomens en werkomstandigheden voor boeren en werknemers;
• Nieuwe technologieën worden ontwikkeld en de best beschikbare technologieën in relatie tot klimaatsverandering en eco-systeemdiensten worden bevorderd met aandacht voor het voorzichtigheidsbeginsel.

Bij de implementatie van dat beleid zal rekening moeten worden gehouden met tal van aspecten, waaronder de relaties met derde landen, andere sectoren die biomassa gebruiken, de circulaire economie, de mogelijkheden van digitalisering, de rol van de voedselomgeving in consumentengedrag en de forse verschillen in natuurlijke omstandigheden en milieu-issues tussen de Europese regio’s.

Een eco-labelling van bedrijven en producten

De opstellers van het advies pleiten voor certificering van alle bedrijven als een instrument waarmee de mate van duurzaamheid van een bedrijf en de productie kan worden vastgesteld. Digitalisering van papierstromen kan daarbij de huidige administratieve lasten verminderen. Bedrijven kunnen dan worden geclassificeerd van donkergroen tot rood en dat is dan de basis voor een eco-labelling van bedrijven en producten. Die kan worden gebruikt voor informatie aan consumenten, maar ook voor inkoopbeleid van de overheid en toekenning van betalingen in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.

Duurzaam inkopen

Om ketenpartijen aan te zetten tot meer innovatie richting duurzaamheid zou een verplichting tot duurzaam inkopen kunnen worden ingesteld. De voedselindustrie en retail worden dan verplicht een minimum percentage van de duurzamere producten tegen meerprijs in te kopen. Bedrijven kunnen vervolgens besluiten die producten via een keurmerk te kanaliseren of ze bij te mengen in de basiskwaliteit. Zo wordt de markt duurzamer en gaat de consument de werkelijke kosten betalen. Nationale plannen zouden volgens het advies de samenhang tussen Europees voedselsysteembeleid en nationaal beleid moeten bewaken. Krijn Poppe is Raadslid Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur en rapporteur van de EEAC werkgroep die het advies opstelde. Het werd vorige maand aangeboden aan de vice-voorzitter van de Europese Commissie, Frans Timmermans

Het volledige advies ‘Towards a sustainable food system – a position paper on the framework law’ is te vinden op de website van de EEAC