De ‘noaberinclusieve’ boer als nieuwe kans

Ooit waren we allemaal nomadische jagers en verzamelaars. Min of meer per ongeluk rolden we zo’n 12.000 jaar geleden het boerenbestaan in. Yuval Noah Harari betoogt in zijn fascinerende boek Sapiens, dat de mens werd gedomesticeerd door de tarwe. Dit gewas verleidde ons in het Midden-Oosten voor het eerst om niet langer rond te trekken, maar op een plek te blijven, de grond te gaan bewerken en tarwe te gaan telen.

De zelfstandige boer wordt een zeldzame verschijning, een herinnering uit het verleden

Adam en Eva moeten met heimwee hebben teruggedacht aan dat zorgeloze, idyllische, rondtrekkende bestaan toen ze zagen hoe hun zoons zwoegend en zwetend als veeboer en akkerbouwer de kost probeerden te verdienen. ook Het Gilgamesj-epos, het eerste op kleitabletten vereeuwigde literaire werk, spreekt ongeveer 2.000 voor Christus van het verlangen weg te gaan van het gedomesticeerde, geciviliseerde leven, terug naar het wilde, vrije jagers-verzamelaars bestaan in de cederbossen.

Terugkeer naar die ‘paradijselijke’ toestand bleek echter onmogelijk, uiteindelijk werden we bijna allemaal boer.

Boer is zeldzame verschijning

Enkele duizenden jaren later is bijna niemand meer boer. In 2050 woont volgens de Verenigde Naties 70% van de wereldbevolking in steden. Een kleine minderheid is dan nog boer. In ons land is dat nu al het geval, hooguit nog 1% van de beroepsbevolking. De zelfstandige boer wordt een zeldzame verschijning, een herinnering uit het verleden. Te beginnen in stadstaat Nederland.

De meeste mensen brengen tegenwoordig hun hele leven door in wat Harari ‘imaginaire systemen’ noemt. Een volledig door menselijke verbeeldingskracht en vernuft gecreëerde wereld, waarin nog nauwelijks enige afhankelijkheid van of verbinding is met de ‘echte’, natuurlijke wereld. De wereld van seizoenen, planten, dieren, aarde, regen en zon. De wereld van de boer. Een vage herinnering aan de grupstal van opa of het aardappelveld van een oud-oom zijn de laatste lijntjes met een voorbije tijd.

Velen kijken nu weemoedig terug op de voorbije agrarische samenleving

Enerzijds leidt dit bij boeren tot een groeiend gevoel van miskenning en gebrek aan waardering, met trekkers op het Malieveld als gevolg. Maar anderzijds zien we onder een maatschappelijke voorhoede een nostalgische ‘terug naar de agrarische tijd’–beweging ontluiken. Zoals Adam en Eva en Gilgamesj nostalgisch terug verlangden naar de voorbije tijd van jagers-verzamelaars, kijken velen nu weemoedig terug op de voorbije agrarische samenleving.

_{Lees verder onder foto}

Nostalgisch verlangen

Initiatieven als ‘Herenboeren’ en ‘Land van ons’ zijn exponenten van deze trend. Alleen al de namen wijzen naar een nostalgisch verlangen om weer, zoals vroeger, boer te worden, verbonden te zijn met grond en voedselproductie. Het zijn beide sympathieke, positieve initiatieven. Herenboeren richt zich op het oprichten van ‘farmercommunities’, groepen burgers die samen een boerderij exploiteren waar ze onder begeleiding van een bedrijfsleider hun eigen voedsel telen. Land van Ons is het vooral te doen om het herstel van biodiversiteit en het verbeteren van bodemvruchtbaarheid. Zij kopen daarvoor grond op en geven die onder voorwaarden weer in pacht uit aan boeren. De ambitie is groot: 300.000 hectare!

Klassieke vrije beroepsbeoefenaren lossen als werknemer op in anonieme, vaak multinationale ‘imaginaire’ entiteiten

Ofschoon sympathiek, markeren beide initiatieven het eind van de agrarische samenleving zoals we die kenden. De wereld van de vrije, zelfstandige boer, verbonden met zijn eigen grond.

Je ziet het in veel sectoren: de vrije beroepsbeoefenaren zijn op hun retour. Er zijn steeds minder zelfstandige bakkers, slagers, notarissen, huisartsen en dierenartsen. Klassieke vrije beroepsbeoefenaren lossen als werknemer op in anonieme, vaak multinationale ‘imaginaire’ entiteiten. Is dat erg? Is dat onvermijdelijk? Ik weet het niet. Het gebeurt.

Nieuwe kans voor zelfstandige boer

Waar ik naar op zoek ben, is de kans. Een tegenbeweging wellicht. Een nieuwe kans voor de zelfstandige boer. Als de burger weer terugverlangt naar het pure boerenleven, wat is dan de kans? Op z’n Achterhoeks zou ik dat ‘noaberinclusieve landbouw’ willen noemen. Boeren die de burger incorporeren in hun onderneming in plaats van andersom. In de praktijk zie je een eerste voorhoede onder de boeren dit spel al met veel succes spelen. Met Christian en Sanne Klein Koerkamp uit Lettele in de hoofdrol testen we een nieuwe ontwerpmethodiek voor deze noaberinclusieve landbouw. Christian en Sanne doen dat niet uit nood, ze hebben een uitstekend draaiend melkveebedrijf. Maar omdat ze enthousiast zijn over de nieuwe kans die zij ‘ruiken’, in deze nieuwe tijd. Samen met hen creëren we een ‘Koetopia’ voor boer, koe, natuur én de inwoners van een nieuwbouwwijk in Deventer.

Carel de Vries is Programmamanager Courage