PFAS in voedsel: landbouw en voedselindustrie zijn aan zet

Als mensen lange tijd meer PFAS binnenkrijgen dan de gezondheidskundige grenswaarde, kan dat schadelijk zijn voor de gezondheid. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft berekend hoeveel PFAS mensen via voedsel en drinkwater binnenkrijgen. Hieruit blijkt dat die hoeveelheid boven de zogenoemde gezondheidskundige grenswaarde ligt. Ook blijkt dat mensen in Nederland via voedsel meer dan drie keer zoveel PFAS binnenkrijgen als via drinkwater.

Hoogste concentraties PFAS in kabeljauw

PFAS zijn stoffen die van nature niet in het milieu voorkomen. Ze worden door de industrie gemaakt en verwerkt in producten vanwege hun brandwerende en waterafstotende eigenschappen. Via voedsel krijgen we PFAS binnen, waarbij vis een belangrijke en de meest bekende bron van PFAS is. Uit het onderzoek door RIVM blijkt dat de hoogste concentraties PFAS in kabeljauw zijn gevonden. Daarnaast zijn hoge concentraties PFAS gevonden in koffie, thee, graanproducten, melkproducten, vlees, eieren, fruit en groenten. Dus via producten afkomstig uit de landbouw.

PFAS worden in verband gebracht met gezondheidseffecten

Deze situatie is niet uniek voor Nederland. Ook in andere landen krijgen mensen PFAS binnen. De Europese Voedselveiligheidsautoriteit Efsa concludeerde in 2020 dat een deel van de Europese bevolking via voedsel en kraanwater te veel PFAS binnenkrijgt. PFAS die via voeding in het menselijk lichaam terechtkomen, kunnen zich daar opstapelen. PFAS worden in verband gebracht met verschillende gezondheidseffecten. Ze kunnen een effect hebben op het immuunsysteem, op het cholesterol in het bloed, effecten op de lever geven en nier- en testiskanker veroorzaken.

We moeten ons realiseren dat de manier waarop wij voedsel produceren, effect heeft op ons als mens

Vanuit de landbouw kunnen PFAS in de voeding terechtkomen via gewasbeschermingsmiddelen en via verontreinigd oppervlaktewater dat gebruikt wordt bij het water geven van kas- en landbouwgewassen en als drinkwater voor vee. “Overal waar we naar PFAS zoeken, vinden we ze. Door het produceren van steeds meer voedsel zijn steeds meer gewasbeschermingsmiddelen nodig. PFAS zijn in gewasbeschermingsmiddelen in grotere hoeveelheden toegelaten als hulpstof dan in andere producten. Die komen vervolgens ook meer in het milieu terecht. We moeten ons realiseren dat de manier waarop wij voedsel produceren, effect heeft op ons als mens”, zegt professor Peter van Bodegom, hoogleraar Environmental Biology aan Universiteit Leiden. Bij drinkwater hangt de hoeveelheid PFAS af van het soort water waarvan het is gemaakt. Via drinkwater dat van grondwater is gemaakt, krijgen we minder PFAS binnen dan via drinkwater uit oppervlaktewater. “Er is werk aan de winkel, het oppervlaktewater moet echt beter”, riep Van Bodegom op tijdens het Food Safety Event eind 2023. Daarin heeft de landbouw een belangrijke rol, vindt hij. “ARG’s (Antimicrobiële Resistente Genen) die worden gebruikt in de veehouderij, vinden we bijvoorbeeld terug in het oppervlaktewater dat in kassengebieden via gietwater in producten terechtkomt. Ook zien we dat microplastics worden opgenomen door tarweplanten en op die manier in de voedselketen terechtkomen.” De hoeveelheid micro-organismen die we zien, staat volgens Van Bodegom in verband met de manier waarop we produceren en de gezondheid van mensen. “Hoe rijker het microbioom in de grond, hoe gezonder de gewasgroei en hoe gezonder het microbioom van de mens is.”

PFAS in blad

Wageningen Food Safety Research heeft verschillende proeven gedaan naar de transmissie van antibiotica en PFAS in een aantal gewassen. Ine van der Fels-Klerkx, buitengewoon hoogleraar Economie van Voedselveiligheid aan Wageningen University & Research, deelde tijdens het Food Safety Event inzichten uit recent onderzoek. “Er is gekeken naar hoe onbekende stoffen zich door het ecosysteem bewegen. Zo is duidelijk geworden dat de stoffen zowel in de wortels als in het plantstelsel voorkomen.” Voor beide stofgroepen bleek dat de opname vanuit de bodem naar de plant, in dit geval snijmoes en radijs, afhing van de precieze stof. Zo was er bijvoorbeeld verschil tussen de verschillende antibiotica, het type gewas en het onderdeel van het gewas (wortel of blad). PFAS blijken vooral in het blad van planten te zitten. Op het moment dat je het blad niet eet, zoals bij radijs, is er geen man overboord. Andersom kan dit wel een probleem vormen.

Taak voor voedingsindustrie

PFAS afkomstig uit ARG’s, gewasbeschermingsmiddelen en microplastics, het is een optelsom van hoe PFAS in het eten terechtkomen. Van Bodegom vindt dat de voedingsindustrie haar rol moet pakken door aan de voorkant al te kijken naar de PFAS-limieten. Voedselproducenten moeten sinds januari 2023 producten als vis, vlees en eieren verplicht controleren op PFAS. In deze nieuwe wetgeving is de toegestane hoeveelheid van vier soorten poly- en perfluoralkylstoffen wettelijk vastgesteld. Via een zogenoemd Life Cycle Assessment, waarin de hele levenscyclus van een product van grond tot mond wordt bekeken, kunnen indicatoren worden ontwikkeld om de milieu-impact op het productiesysteem te berekenen en de verschillen tussen producten inzichtelijk te maken. Dit zou onderdeel moeten zijn van de ‘license to produce’ en moet volgens Van Bodegom de voedingsindustrie helpen om de juiste keuzes te maken. “De boer en de tuinders krijgen de rekening gepresenteerd en dat is niet terecht.”