Het frikandelbroodje als kanarie in de kolenmijn

Even een feitje: de verkoop in volume van het frikandelbroodje binnen de supermarkten is vorig jaar met 23 procent (!) gestegen.

We hebben hier een heuse kanarie in de kolenmijn. Voor wie het niet weet: mijnwerkers namen vroeger kanaries mee de mijn in, omdat die vogeltjes gevoeliger zijn voor giftige gassen dan mensen. Viel het beestje dood van zijn stok dan moest je maken dat je wegkwam. Het frikandelbroodje is dus een vroeg waarschuwingssignaal. De branche lijdt aan korte-termijnziektes.

Slachtoffer van groepsdwang

Als een product aanslaat – ook al is het erg ongezond – dan duiken supermarktketens en aanbieders er nog steeds bovenop. Vaak vinden ze zichzelf slachtoffer van groepsdwang. Ik moet terugdenken dat ik eens met een supermarktdirecteur door een winkel liep langs een pallet energydrinks in de aanbieding: ‘Peter, ik wil het niet verkopen, maar ik moet wel’, zei hij. Daarbij impliciet wijzend op de concurrentie die op prijs én ongezond de klanten dan wél zou binnentrekken.

Verwacht dus niet veel morele overwegingen van supermarkten om de eiwittransitie te versnellen. Als het profijtelijk is leggen ze gewoon het frikandelbroodje neer. Is dat verstandig? Op de korte termijn wel, zegt de cynicus. Frikandelbroodjes verkopen, groeien in volume en de marge is oké. Maar op de lange termijn zal dit cynisch opportunisme als een boemerang terugslaan. Als de markt stuurt op ongezond, zal de overheid hard tegensturen. Dat is een simpele rekensom.

Laten we de som maken. Volgens het Voedingscentrum heeft in 2040 maar liefst 56 tot 58 procent van de Nederlanders overgewicht. Na roken is overgewicht de belangrijkste oorzaak van het verlies aan gezonde levensjaren en chronische aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten en diabetes type 2. De zorgkosten zijn nu al €111 miljard per jaar, de grootste uitgavenpost in Den Haag. Dat is twee keer zoveel als het geld voor onderwijs en vijf keer zoveel als voor justitie of voor defensie. De uitgaven voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit staan voor ‘ slechts’ € 2,7 miljard in de miljoenennota.  

Overgewicht en daarmee samenhangende groeiende zorgkosten worden te duur voor de samenleving. Het gaat er niet om de landbouw te hervormen (BBB), stikstof terug te dringen en/of het milieu te sparen (GroenLinks), immigratie te stoppen (PVV) of defensie (VVD). Nee, het gaat heel simpel om de gezondheid van onze nationale portemonnee. De overheid kan niet anders dan na wetgeving op tabak en alcohol te komen met verdergaande wetgeving op suiker, zout en vet. Een financieel gezonde overheid móet wel sturen op preventie.

De weg leidt niet van ‘vlees naar ‘plantaardig’

Voor aanbieders in de eiwittransitie vormt dit hét strategisch denkkader: de weg leidt niet van ‘vlees’  naar ‘plantaardig’, maar veel meer van ‘ongezond’ naar ‘gezond’. Dat is een andere mindset. Meer vet, zout en suiker in vleesvervangers zijn niet de lange-termijnoplossingen. Echter, de markt stuurt er nog steeds op: de Consumentenbond berekende onlangs nog dat tweederde van de vegaburgers niet erg gezond zijn en vooral veel zout bevatten. Dat geldt voor meer plantaardig ultrabewerkt voedsel.

De strategische snelweg van de eiwittransitie van ongezond naar gezond ligt recht voor ons uit. Het is een brede weg met heel veel rijbanen en dan nog nemen zoveel bedrijven anno 2024 de verkeerde afslag naar vet, suiker en zout. Zij lijden aan volksziekte nummer één: ondoelmatig korte-termijnopportunisme. Dat is een erg ongezond businessmodel, in alle betekenissen van het woord.