Ultrabewerkt én gezond, kan dat?

Bewerkte voeding heeft niet zo’n beste reputatie als het op gezondheid aankomt, maar klopt dat wel helemaal?

Eind vorig jaar verscheen in The Lancet een populatiestudie met meer dan 266.000 deelnemers. Hierin werden de effecten van verschillende typen ultrabewerkte producten bestudeerd. Het bleek dat de consumptie van bewerkte dierlijke producten en frisdrank inderdaad geassocieerd wordt met een hoger risico op kanker, hart-en-vaatziekten en diabetes type 2. Andere ultrabewerkte voedingsmiddelen, met name brood, graanproducten en plantaardige vlees- en zuivelvervangers hadden deze risico’s echter niet (zie tabel).

Tabel aangepast uit de studie in The Lancet, met in groen de gezondere bewerkte producten en in rood de ongezondere producten. Naar Cordova et al. 2023

De focus op bewerkte voeding is relatief nieuw. In 2009 publiceerde de Zuid-Amerikaanse epidemioloog Carlos Monteiro zijn NOVA classificatie met vier categorieën van onbewerkt tot ultrabewerkt. Deze wordt sindsdien veel gebruikt door wetenschappers die onderzoek willen doen naar de oorzaak van voedingsgerelateerde leefstijlziekten. Helaas gaan zij hier niet altijd even zorgvuldig mee om.

De NOVA classificatie kijkt alléén naar de industriële bewerking van producten, niet naar de samenstelling of voedingswaarde. Volkorenbrood uit de supermarkt valt daardoor bijvoorbeeld in de meest bewerkte categorie 4, samen met witbrood, koekjes en chips. Als je deze producten echter thuis maakt of in een traditionele bakkerij koopt, komen zij in categorie 3. Ingrediënten, zoals suiker, zout en frituurvet, vallen in de minder bewerkte categorie 2. Dit zorgt voor veel verwarring bij zowel consumenten als professionals. Het is ook schadelijk voor de eiwittransitie, omdat we onterecht bang worden gemaakt voor bewerkte plantaardige alternatieven, die vaak juist een relatief gunstige voedingswaarde hebben vergeleken met dierlijke producten.

Weer ouderwets op de voedingswaarde letten

Ultrabewerkt én gezond, kan dat? Die vraag kunnen we dus volmondig met ‘Ja!’ beantwoorden. Volkorenbrood uit de supermarkt is ultrabewerkt en hartstikke gezond. Ook van bepaalde andere producten, zoals vleesvervangers en plantaardige zuivelproducten die voldoen aan de criteria van het Voedingscentrum, is het aannemelijk dat je ze zonder risico voor de gezondheid kunt eten. Afhankelijk van de exacte samenstelling zijn ze vaak gezonder dan de dierlijke versies, omdat ze minder verzadigd vet en meer voedingsvezels bevatten. We doen er dus goed aan om weer ouderwets op de samenstelling en voedingswaarde te letten, in plaats van het aantal bewerkingsstappen te tellen of te kijken naar de lengte van de ingrediëntenlijst. Hier ligt ook een rol voor voorlichtingsinstanties om consumenten daarin mee te nemen.