Corona zette ketens op de kop en drijft prijzen op

Corona had in de eerste plaats een enorme impact op de mensen die ziek werden, met fatale gevolgen voor tienduizenden mensen alleen in Nederland. De ontwrichting van de maatschappij en economie deed zich wereldwijd voor. De ziekte lijkt steeds meer onder controle, onder meer door grootschalige vaccinaties. De pandemie beheerst al twee jaar het openbaar leven en de economie. Dat leidde tot veranderingen in het koopgedrag, deels gedwongen door maatregelen als lockdowns waardoor hele bedrijfstakken zoals de horeca maandenlang gesloten werden.

De grote vraag is wat beklijft van alle ontwikkelingen in de afgelopen twee jaar

Mensen gingen anders boodschappen doen. Meer online, meer afhalen, meer zelf koken, meer naar speciaalzaken en minder uit eten. Het zorgde voor een forse groei van omzetten in de supermarkten, een ongekende groei van maaltijdbezorgers zoals Thuisbezorgd.nl en de levering van maaltijdboxen zoals van HelloFresh om zelf makkelijk en gezond te koken. De groothandel in voeding en dranken is nog steeds niet op het oude niveau. Nu de economie weer teruggaat naar meer normale verhoudingen en de lockdowns ten einde lopen is de grote vraag wat beklijft van alle ontwikkelingen in de afgelopen twee jaar. In ieder geval is corona een van de achterliggende oorzaken voor de enorme prijsstijgingen die nu spelen. Dat raakt ook voedingsproducten en zorgt voor lastige onderhandelingen tussen fabrikanten en retailers die bovendien langer duren dan ooit.

Frites

Aardappelprijzen zijn illustratief wat dat betreft. Fritesaardappelen waren aan het begin van de coronapandemie niet te slijten omdat de afzet via horeca en fastfood stilviel. Eind vorig jaar ging frites op rantsoen in onder meer Japanse vestigingen van McDonalds vanwege corona-gerelateerde verstoringen in de aanvoerketen. Aardappelverwerkers moeten nu al weer meer bieden aan de telers, omdat alternatieven zoals graan veel aantrekkelijker zijn geworden en ook de kosten voor telers fors stijgen.

Online versneld gegroeid

Het aankoopgedrag is door corona ingrijpend veranderd, maar de pandemie is lang niet de enige reden stelt Servé Muijres, consultant foodretail bij GfK ConsumerPanels & Services. “Online supers waren al in ontwikkeling en dat heeft een enorme boost gekregen. De grote vraag is nu of consumenten dat blijven doen.” Volgens cijfers van Gfk lag het aandeel van online boodschappen begin 2017 op 2,1%, eind 2019 was dat opgelopen naar 4%. In 2020 steeg het aandeel hard en lag in het eerste kwartaal van 2021 op 7,4%. In het tweede en derde kwartaal daalde het aandeel licht. In kwartaal 4 van 2021 waren online boodschappen goed voor 7,0% van de totale waarde aan boodschappen in supermarkten, over heel 2021 was het 7,0%. “Hoe dat verder gaat is nog de vraag, de groei lijkt nu te stabiliseren, maar de omzet ligt wel op een duidelijk hoger niveau”, volgens Muijres.

Groente en fruit weer meer in supermarkt

Speciaalzaken zagen de omzet ook sterk groeien, met name in 2020. Bij supermarkten lagen de groeicijfers in 2020 rond de 10% ten opzichte van een jaar eerder. Bakkers en kaasspeciaalzaken zagen de omzetten stijgen met een kwart in de eerste maanden na de uitbraak, bij slagers en verkopers van groente en fruit lagen de groeicijfers in die eerste maanden rond 50% meer ten opzichte van het voorgaande jaar. Bakkers en kaasspeciaalzaken zijn er met groeicijfers van 9% en 5% in 2021 het beste in geslaagd om die hogere omzetten ook vast te houden, blijkt uit cijfers van GfK. Vanaf april 2021 trekken supermarkten een deel van de omzet in groente en fruit weer naar zich toe. De omzet van groente- en fruitzaken daalde met 11% in 2021 en zijn daarmee een deel van de winst in 2020 weer kwijtgeraakt.

Gemak is eenrichtingsstraat

Voor dit jaar gaat Rabobank uit van een flinke groei voor de horeca, maar ondanks een plus van 53% in 2022 en +22% in 2021 is de klap uit 2020 (minus 53%) nog steeds niet hersteld. Schreijen ziet wel een steeds groter gat ontstaan tussen de prijzen in de horeca en in de retail terwijl de horecaprijzen in Nederland al relatief hoog waren ten opzichte van retailprijzen.

Anders eten

Sinds begin 2020 is met name eten buitenshuis fors veranderd. Doordat mensen massaal thuis werkten is bedrijfscatering fors gekrompen. Als mensen weer naar kantoor gaan zal dat deels weer herstellen, maar toch anders blijven. Mensen gaan minder vaak naar kantoor, maar besteden dan die twee keer per week makkelijker iets meer per maaltijd.

Foodboxen

Voedselzekerheid

Inmiddels is duidelijk dat de effecten van corona langer doorwerken. Corona heeft in ieder geval aan het licht gebracht dat de wereldwijde handelsketens kwetsbaar zijn voor verstoringen. Het is een belangrijke oorzaak voor de fors gestegen prijzen voor bijna alle grondstoffen voor voeding, maar ook voor energie en transport van producten. Corona is een aanjager voor kostenstijgingen geworden van ongekende proporties. Volgens Laurens Sloot, directeur van EFMI Business School en bijzonder hoogleraar Ondernemerschap in de detailhandel aan de RUG, is Nederland tot op heden vrij goed door de coronapandemie gekomen, dat is mede te danken aan onze moderne en innovatieve economie en een sterk ondersteunend beleid door overheid en de banken.

De wereld heeft juist behoefte aan een lagere footprint, niet aan lagere productie van voeding

Sloot vindt tegelijkertijd dat zowel de Raad van State als een flink deel van de huidige generatie politici behoorlijk naïef met het vraagstuk van voedselzekerheid omgaan. Hij wijst ook op de uitdaging op het gebied van stikstof. “Persoonlijk zou ik de uitdaging om emissies te reduceren veel meer bij de sector zelf neerleggen. Daar zit toch de echte deskundigheid, die zit niet in Den Haag. De wereld heeft juist behoefte aan een lagere footprint, niet aan lagere productie van voeding. Het NL food-agro cluster kan de komende decennia juist een hele positieve bijdrage leveren aan de grote uitdagingen op het gebied van natuur en klimaat.”