De wrede paradox: hongercrisis én massale voedselverspilling

De onheilspellende waarschuwingen blijven non-stop komen: sommige ontwikkelingslanden, voornamelijk in Afrika en Azië, stevenen af op massale hongersnood. Het Wereldvoedselprogramma (WFP) waarschuwde zeer onlangs dat maar liefst 828 miljoen mensen elke nacht met honger naar bed gaan. Het aantal mensen met acute voedselonzekerheid sinds 2019 enorm is gestegen – van 135 miljoen naar 345 miljoen. Een totaal van 50 miljoen mensen in 45 landen balanceren op de rand van hongersnood. En dan is er deze wrede paradox: het Amerikaanse ministerie van landbouw schat dat er jaarlijks maar liefst 161 miljard dollar aan voedsel wordt gedumpt op stortplaatsen in de Verenigde Staten alleen al.

Behoeften zijn torenhoog

Het voedseltekort wordt verergerd door de verminderde aanvoer van tarwe en graan uit Oekraïne en Rusland als gevolg van het aanhoudende conflict, plus de impact van de klimaatcrisis en de naweeën van de drie jaar durende Covid-19-pandemie.

Terwijl de behoeften torenhoog zijn, hebben de beschikbare middelen een dieptepunt bereikt. Het WFP zegt dat het 22,2 miljard dollar nodig heeft om nog dit jaar 152 miljoen mensen te kunnen helpen. Nu de wereldeconomie echter wankelt door de pandemie, is de kloof tussen behoeften en financiering groter dan ooit tevoren.

Kantelpunt

In 2019 waren Rusland en Oekraïne samen goed voor meer dan een kwart van de tarwe-export in de wereld, volgens het Observatory of Economic Complexity (OEC). Danielle Nierenberg, president en oprichter van denktank Food Tank, legt uit dat de hoeveelheid voedsel die in de wereld wordt verspild niet alleen een enorm milieuprobleem is. Als voedselverspilling een land was, zou het de op twee na grootste uitstoter van broeikasgassen zijn. Maar voedselverspilling en voedselverlies zijn ook morele kwesties, stelt zij vast. Het is voor haar absurd dat er zoveel voedsel wordt verspild of verloren gaat door een gebrek aan infrastructuur, slechte beleidsvorming of marketingregels die vereisen dat voedsel wordt weggegooid als het niet aan bepaalde normen voldoet.

Als voedselverspilling een land was, zou het de op twee na grootste uitstoter van broeikasgassen zijn

Dat is vooral cynisch nu we te maken hebben met een wereldwijde voedselcrisis – niet alleen vanwege de Russische agressie tegen Oekraïne, maar vanwege meerdere conflicten over de hele wereld. Ze stelt dat afgelopen decennium goed werk verricht is door bewustzijn te creëren rond voedselverspilling, maar dat te weinig is gedaan om beleidsmakers daadwerkelijk tot concrete actie te bewegen. Dit is volgens haar het moment voor de wereld om het probleem van voedselverspilling aan te pakken.

Betere regelgeving rond houdbaarheidsdata, boetes voor bedrijven die te veel verspillen, betere dataverzameling rond voedselverspilling, meer infrastructuur en praktische innovaties die boeren helpen, het zijn maar enkele van de mogelijke middelen. We hoeven het alleen maar te implementeren, aldus Nierenberg.

Voedsel op de stortplaats

Professor David McCoy, volksgezondheidsexpert aan de Universiteit van de Verenigde Naties, vertelt over het wrange beeld van voedsel dat op stortplaatsen wordt gedumpt terwijl hongersnood en voedselonzekerheid toenemen. Alleen al in de VS wordt de verspilling geschat op 30 tot 40% van de voedselvoorziening. Hij wijst ook op de ecologische schade die wordt veroorzaakt door de dominante vormen van voedselproductie. Die zal op termijn de voedselcrisis alleen maar verergeren.

De noodzaak van een radicale en grootschalige transformatie naar de manier waarop we voedsel produceren, verdelen en consumeren, wordt al jaren erkend, aldus McCoy. Maar machtige actoren hebben er alle belang bij om de status quo te handhaven. Hun weerstand tegen verandering moet worden overwonnen als we een verdere verslechtering van de honger en ecologische crises willen voorkomen.

Speculatie en winstbejag

Frederic Mousseau, directeur van onderzoekscentrum Oakland Institute, vertelt dat volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) de wereldwijde voedselproductie en -voorraden in 2022 op historisch hoge niveaus staan, met slechts een lichte krimp in vergelijking met 2021. Volgens Mousseau zijn de torenhoge voedselprijzen dit jaar eerder te wijten aan speculatie en winstbejag dan aan de oorlog in Oekraïne. Hij noemt het schandalig dat het WFP vanwege speculatie zijn hulpoperaties over de hele wereld heeft moeten uitbreiden, terwijl het ook meer geld moet inzamelen omdat de kosten van het verstrekken van voedselhulp overal zijn gestegen.

De winsten van een handvol voedingsbedrijven die de wereldmarkten domineren, bedragen dit jaar al meer dan 10 miljard dollar – de helft van de 22 miljard dollar die het WFP nodig heeft om te voorzien in de voedselbehoeften van 345 miljoen mensen in 82 landen.

Graanschepen uit Oekraïne

Op een persconferentie in Istanbul bood VN-secretaris-generaal Antonio Guterres een sprankeltje hoop toen hij op 20 augustus aan verslaggevers vertelde dat meer dan 650.000 ton graan en ander voedsel al op weg is naar markten over de hele wereld. Het andere onderdeel van dit pakket is, zo zei hij, de onbelemmerde toegang tot de wereldmarkten van Russisch voedsel en kunstmest, die niet onderhevig zijn aan sancties.

Hij wees erop dat het belangrijk is dat alle overheden en de private sector samenwerken om ze op de markt te brengen. Zonder kunstmest in 2022, zei hij, is er in 2023 misschien niet genoeg voedsel. Meer voedsel en kunstmest uit Oekraïne en Rusland halen is van cruciaal belang om de grondstoffenmarkten verder te kalmeren en de prijzen voor consumenten te verlagen.