Foodindustrie in perfecte storm maar supermarkt wil goedkoop blijven

"De foodindustrie zit in een perfecte storm. De prijzen voor grondstoffen schieten de hoogte in, tarwe, soja en andere ingrediënten zijn meer dan 50% duurder geworden. Ook verpakking en energie kosten aanzienlijk meer. Daar komen dan de kosten nog bij die vlees- en andere foodbedrijven hebben moeten maken om hun werknemers te beschermen tegen een coronabesmetting. Veel bedrijven zitten met een tekort aan goede medewerkers waardoor de lonen dreigen te stijgen. Dat zijn unieke, tijdloze uitdagingen die de laatste tijd steeds ernstiger worden.” Die noodkreet kwam eerder deze zomer van Ranjit Singh Boparan, eigenaar en baas van 2 Sisters Food Group, in Nederland pluimveeslachterij Storteboom. Hij zette daarmee de toon voor een koor van ‘foodbazen’ die hebben gewaarschuwd voor de sterk stijgende inputkosten waardoor de winstmarges onder druk staan. Zo spreekt zuivelgigant Danone van ‘een breed-gebaseerde versnelling van de inflatie bij melk, ingrediënten, verpakkingen en logistiek’ die de winstcijfers over het tweede halfjaar onder druk zetten. De Amerikaanse voedingsmiddelenfabrikant General Mills van onder meer Cheerio’s en Häagen-Dazs ijs berekent die kosteninflatie op 7%. Het bedrijf probeert dat onder de duim te houden door rigoureuze kostenbesparingen, maar ook met ‘prijsacties die we al hebben aangekondigd voor vrijwel al onze producten.' Kraft-Heinz van onder meer Heinz, maar ook Honig en Venz zegt de prijzen al met gemiddeld 1,5 % te hebben verhoogd om de inflatie van de grondstoffenkosten bij te houden.

Aanhoudende droogte

Wat de primaire sector zelf betreft komen uit Brazilië berichten over een door aanhoudende droogte gevolgd door een koudegolf historisch lage koffie-oogst, slechte opbrengsten bij suiker terwijl ook de sinaasappelsector is getroffen. Op de internationale markten is koffie al de helft duurder dan vorig jaar. Voor mais, waarvan Brazilië de tweede exporteur ter wereld is, zijn de vooruitzichten somber. Op een ander front waarschuwt de organisatie van pastafabrikanten in Frankrijk dat de consument meer zal moeten betalen voor z’n spaghetti, macaroni of fusilli. Dat komt in dat geval door de recente langdurige hittegolf in Canada, de belangrijkste producent van durumtarwe die voor pasta wordt gebruikt. Door het mislukken van een deel van de oogst is die pastatarwe in een paar weken tijd 30% duurder geworden, als het al te krijgen is. ‘’We zullen die kosten toch moeten doorberekenen aan de supermarkten en dus aan de consument”, is ook hier de boodschap. Dat het probleem zich over de hele foodketen voordoet, blijkt bijvoorbeeld uit de prijs van zalm die volgens IndexMundi zo’n 30% hoger ligt dan een jaar geleden.

Marktmechanisme vertraagd

CEO van veevoerfabrikant ForFarmers Yoram Knoop concludeerde uit al die ontwikkelingen onlangs dat de consument onverbiddelijk de rekening krijgt gepresenteerd: ‘’De boer moet meer krijgen voor producten als melk, vlees en eieren. Het kan niet anders dat dit leidt tot stijgende voedselprijzen voor de consument. Dit soort marktmechanismen verloopt altijd vertraagd, maar uiteindelijk gaat het wel gebeuren.” De winst van ForFarmers staat onder druk wat Knoop onder meer wijt aan de stijgende grondstofprijzen. ‘’De prijzen voor producten als zuivel, vlees en eieren stijgen weliswaar, maar nog onvoldoende voor de boer om de oplopende grondstofkosten te compenseren.” Dat betekent volgens Knoop dat de boer meer geld moet krijgen voor zijn eindproduct en uiteindelijk de consument hogere prijzen moeten gaan betalen voor de producten in het winkelschap.

’De boer moet meer krijgen voor producten als melk, vlees en eieren’

Tot nu toe lijken die boodschappen echter nog weinig of geen gevolgen te hebben voor de Nederlandses consument. Weliswaar duiken op sociale media regelmatig klachten op dat de boodschappen zoveel duurder zijn geworden – ‘ik ben € 100 per maand meer kwijt dan vroeger’ – maar dat wordt niet onderschreven door de inflatiecijfers. Het CBS meldt dat de omzet in de foodsector in het tweede kwartaal minder dan een procent hoger lag dan een jaar eerder, wat dus niet op een golf aan prijsverhogingen duidt. ABN Amro legt dat in haar laatste inflatierapport ook uit. “De categorie ‘voedingsmiddelen, dranken en tabak’ leverde sinds de heropening nauwelijks een bijdrage aan de inflatie. Tijdens de lockdown waren cafés en restaurants gesloten waardoor consumenten meer drank en voedingsmiddelen kochten in supermarkten (en daarmee de prijs tijdelijk opdreven), na de heropening normaliseerden deze prijzen weer. Dat effect vervalt nu en komt – mits er geen nieuwe lockdownmaatregelen worden genomen – de komende maanden niet terug.”

Lage-prijzenstrategie

De Nederlandse supermarkten lijken voorshands ook uiterst onwillig om aan die verzoeken – als het al niet eisen zijn – voor prijsverhogingen tegemoet te komen. Zo zegt hoofd corporate communications & sustainability Claire Trűgg van Jumbo Supermarkten. “Wij hebben onlangs een toelichting gegeven op onze halfjaarcijfers. Daarin hebben we onder meer aangegeven dat er sprake is van een stijging van de inkoopprijzen door hogere grondstofprijzen en tevens een stijging van de logistieke- en personeelskosten. Tegelijkertijd bevinden we ons in een competitieve markt. Dit betekent dat we de hogere kosten niet zomaar kunnen doorberekenen door onze prijzen te verhogen. Hiermee zouden we ons uit de markt prijzen en daarbij hanteert Jumbo een altijd vaste lage prijzenstrategie als onderdeel van onze 7 zekerheden.” Lisa Martis, woordvoerder van supermarktkoepel CBL voegt daaraan toe: “In algemene zin kunnen we zeggen dat supermarkten er altijd alles aan doen om ervoor te zorgen dat de consument de juiste prijs krijgt. In feite is het zo dat fabrikanten altijd om een prijsverhoging vragen, dat is niets nieuws. Supermarkten doen er op hun beurt alles aan om de prijzen voor de consument zo laag mogelijk te houden.” Een verdere toelichting mag zij niet geven: ‘’Het CBL kan en mag als branchevereniging van de supermarktsector geen uitspraken doen over prijzen en prijsafspraken. Dat gebeurt namelijk direct tussen fabrikant en retailer.”

Veel jaarcontracten

Professor Laurens Sloot, hoogleraar ondernemerschap in de detailhandel aan de Universiteit van Groningen, zet een aantal kanttekeningen bij de prijsontwikkeling. ‘’Het is waar dat de prijzen voor veel grondstoffen sterk omhoog zijn gegaan, zeker vergeleken met vorig jaar. Maar je moet toch altijd kijken naar de ontwikkeling op de langere termijn en dan valt het voor veel grondstoffen wel mee. Daarnaast werken de supermarkten met hun leveranciers veelal met jaarcontracten. Soms wordt tussentijds een verhoging doorgevoerd, maar meestal gebeurt dat slechts één keer per jaar. Daarbij is ook sprake van een vertraging. Uit ons eigen onderzoek blijkt dat het gemiddeld zes maanden duurt voordat veranderde grondstoffenprijzen leiden tot veranderde producentenprijzen en dan duurt het weer twee tot drie maanden voordat retailers hun consumentenprijzen hebben kunnen veranderen”, aldus Sloot. ‘“Veel leveranciers proberen ook de hogere inputkosten intern op te vangen, bijvoorbeeld door te besparen op andere kosten zoals marketing en promoties. En daarbij is het zo dat producten vaak bestaan uit heel veel verschillende grondstoffen en ingrediënten. Die zijn lang niet allemaal in dezelfde mate duurder geworden en soms zelfs in prijs gedaald. Daarbij komen dan ook nog de productiekosten zoals water of energie, de verpakking, het dekseltje op een potje. De prijs van één bepaalde grondstof speelt dus maar een beperkte rol.”

Hogere prijzen in november

“Dat gezegd hebbend is het wel zo dat veel van die elementen de laatste tijd opeens fors duurder zijn geworden. Niet alleen grondstoffen, maar ook transport en energie. Ik denk dan ook dat we wel rekening moeten houden met een inflatie van de winkelprijs van levensmiddelen. Dat zou kunnen oplopen van 2 tot 4% maar dat is een erg ruwe schatting, het kan ook minder zijn. Gezien wat ik eerder zei over de jaarcontracten en de vertraging in het doorberekenen kunnen we dat verwachten van zeg maar november tot rond april volgend jaar.“’

Meer eisen landbouw

‘’Het is in mijn visie wel een tijdelijk verschijnsel, veel zaken zijn duurder geworden door het inhaaleffect na de coronapandemie en dat zal op den duur weer wegebben. Waarbij we natuurlijk wel moeten bedenken dat er ook structurele ontwikkelingen zijn die tot duurdere voedingswaren leiden. Beter Leven-kip bijvoorbeeld, met een lagere dichtheid en lagere voerconversie, waardoor kip duurder wordt en blijft. Dat geldt ook voor alle milieu- en andere eisen waar de landbouw en de foodbedrijven mee te maken hebben of krijgen. En als de plannen van de Europese Commissie doorgaan dan moet 25% van het landbouwareaal straks biologisch zijn, dat leidt ook tot forse kostprijsverhogingen.”