Laat studenten meepraten over toekomst agrofood sector

Dertig studenten en docenten van acht opleidingen van HAS Hogeschool maakten een reis naar het voedselsysteem in het jaar 2042 in een speciale masterclass. Ze ontwikkelden een ‘netto positief’ voedselsysteem dat de gezondheid van mens, dier en leefomgeving bevordert. Ze hadden daarbij zowel aandacht voor de manier waarop voedsel geproduceerd en verhandeld wordt, als voor consumptie, gezondheid en voedselzekerheid.

De gewenste toekomst

Dit zijn een paar onderdelen van hun gewenste toekomst: Een landschap met veel diversiteit. Kleine natuurgebieden en verwilderde stroken, afgewisseld door akkers. Behalve in grote steden, wonen veel mensen in communities hiertussen. Door hightech oplossingen zoals drones en kleine oogstmachines is het mogelijk deze gewassen door elkaar heen te laten groeien. En door lowtech oplossingen die de natuur voor ons heeft bedacht, zijn pesticiden niet meer nodig. Het meest opvallende is dat de studenten het sociale aspect een grote rol geven: de communities beheren zelf door een lokale (voedsel)democratie de natuur en de leefomgeving. Er komt een basisvoedselinkomen en daarmee is goede voeding voor iedereen beschikbaar. Door álle maatschappelijke kosten te verwerken in de productprijs worden duurzame producten opeens een stuk goedkoper. Uiteraard krijgen boeren betaald voor ecosysteemdiensten. We eten meer plantaardige producten uit natuurinclusieve, circulaire landbouw. Ook veel vaker uit onze eigen omgeving, via korte ketens. En ja, er is nog veehouderij, zij het minder, want dieren zijn belangrijke verwaarders van reststromen en werken mee onze sector nog meer circulair te maken. Natuurlijk, dit is een super normatief beeld. Het is niet op impact doorgerekend, er zit geen kostenplaatje aan vast, we hebben geen winnaars en verliezers van deze toekomst in beeld gebracht. Maar zo heel bizar is dit beeld niet: er zijn in Nederland veel goede voorbeelden van boeren, bedrijven, organisaties die hier allang aan werken.

Er is een systeemaanpak nodig die zich richt op ál die andere maatschappelijke opgaven

Hoewel het huidige maatschappelijke debat wordt gedomineerd door de stikstofcrisis en de boerenprotesten, weten we al veel langer dat de manier waarop we voedsel produceren en consumeren niet meer houdbaar is. Niet alleen stikstof, maar ook klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, voedselverspilling, oplopende zorgkosten door ongezonde leefstijl; het zijn symptomen van een voedselsysteem dat de gezondheid van mens, dier en de leefomgeving sterk onder druk zet. Daarom is een systeemaanpak nodig die zich niet alleen op één thema als stikstof richt maar al die andere maatschappelijke opgaven ook meeweegt. Die systeemaanpak is van groot belang om tot een realistisch toekomstperspectief te komen.

Toekomstperspectief vanuit álle partijen

En juist zo’n toekomstperspectief ontbreekt in het huidige debat. Er ligt nu veel focus op ‘het probleem’ en op wat boeren anders moeten doen, maar consumenten en veel andere partijen in het voedselsysteem blijven buiten schot. Terwijl allang duidelijk is dat ook voedselconsumptie moet veranderen. Er is geen toekomstvisie die de samenhang der dingen omvat. Hoe kunnen álle partijen in het voedselsysteem bijdragen aan deze systeemverandering? Wat is dan wel een toekomstperspectief op een duurzaam voedselsysteem?

Een toekomstverhaal zet aan tot gesprekken en geeft hoop

Een toekomstverhaal is niet apocalyptisch maar positief en spreekt iemands normen aan. Het zet aan tot gesprekken, het geeft hoop. En hoop geeft handelingsperspectief, veranderkracht. En dat is in deze tijd van grote maatschappelijke opgaven, polarisatie, politiek wantrouwen en complottheorieën, hard nodig. Zeker voor jongeren. Jongeren zitten toch al nauwelijks aan tafels waar de toekomst van onze sector wordt bepaald. Terwijl een groot aantal jongeren van de Generatie Z allang juist zoekt naar ‘betekenis’ in hun toekomstige werk. Die ze vaak vinden in het bijdragen aan de oplossingen van maatschappelijke opgaven.

Grote transities in aantocht

We weten dat business as usual geen optie meer is in de agrofood sector; we staan voor grote transities. Transities die zich afspelen in een sterk politieke context vol belangendilemma’s, waarbij er ook verliezers zullen zijn. Deze transities vergen dat het (beroeps)onderwijs opnieuw afweegt welke kennis en vaardigheden nodig zijn om mensen op te leiden die in die transities voorop kunnen lopen. Wij pleiten voor het integreren van toekomstdenken, toekomstgeletterdheid als belangrijke vaardigheid in het groene beroepsonderwijs.

Laten we met alle partijen: consumenten, banken, inputleveranciers, retail, en ook het onderwijs, een toekomstbeeld maken.

In alle turbulentie in onze sector snakken niet alleen boeren maar ook jongeren in het groene onderwijs naar een toekomstperspectief. Laten we gezamenlijk een positief toekomstbeeld maken. Alle partijen in het voedselsysteem: consumenten, banken, inputleveranciers, retail, en ook onderwijs, moeten mee in de systeemverandering. Jongeren van de HAS laten zien dat ze met veel energie tot een gedragen toekomstbeeld kunnen komen.

Mede-auteurs zijn Heleen Prins en Marjo Baeten, docent-onderzoekers in het lectoraat Future Food System bij HAS Hogeschool in ’s-Hertogenbosch