Lagere rente niet altijd beter

Overstappen naar een andere bank. Veel mensen hebben het er over, zeker in tijden met lage rente. Maar hoe vaak gebeurt het eigenlijk en wat komt er allemaal bij kijken? Heel wat, zo blijkt. Daarbij zijn er meer factoren van belang dan alleen de lokroep van een lagere rente. Toch zitten boeren tegenwoordig wat minder vast aan hun financier dan voorheen.

Een lagere rente, betere voorwaarden voor aflossen. Dat zijn argumenten in klinkende munt waarom ondernemers soms de overstap naar een andere bank overwegen. Nog een reden om over te stappen naar een andere financier, kan zijn dat de bestaande relatie verstoord is. Bijvoorbeeld door financiële problemen of omdat de huidige bank niet mee wil gaan in een investeringsplan.

Ondernemers zitten duidelijk minder vast aan hun bankrelatie dan vroeger

De rente, die naar verwachting voorlopig laag blijft, is ook een actuele reden om de financiering onder de loep te nemen. En als later dit jaar het uitstel voor het betalen van rente en aflossing vanwege corona afloopt, is er weer zo’n moment van nadenken. In veel gevallen is dat uitstel verleend tot begin oktober.

Maar overstappen is een hele stap en ook niet eens altijd mogelijk. Kan een bedrijf dat het financieel moeilijk heeft wel zo makkelijk terecht bij een andere financier? Banken kijken steeds meer naar het ondernemerschap van boer en tuinder. Dat geldt voor de drie grootse marktpartijen Rabobank, ABN Amro en ING. Biologische bedrijven hebben nog andere alternatieven, zoals Triodos Bank.

Het aantal bedrijven dat echt overstapt, is beperkt tot enkele honderden per jaar.

Ook andere financiers beoordelen bedrijven in de eerste plaats op de kasstroom en ondernemerskwaliteiten. Brengt het bedrijf voldoende op om aan alle financiële verplichtingen te voldoen?

Liquiditeit doorslaggevend

Door de coronacrisis doen banken momenteel weinig aan het werven van nieuwe klanten. Hun aandacht is vooral gericht op het ondersteunen van bestaande klanten en hun eigen balans. Dat is althans de indruk van Edwin Roelandse, relatiemanager bij Alfa Accountants en Adviseurs. “Vóór de coronacrisis richtten banken zich vooral op de goedlopende bedrijven, de ‘neusjes van de zalm’. Bedrijven die minder goed scoren, worden niet overgenomen. Toen niet, en nu al helemaal niet”, aldus Roelandse. Daarbij wordt steeds meer gekeken naar kengetallen die ook in het MKB worden gebruikt.

Een bedrijf moet goede managementinfo hebben die inzicht geeft hoe het bedrijf draait. Dat gaat nog steeds over technische prestaties, maar vooral ook over de liquiditeit, geeft Roelandse aan. “In hoeverre is de kasstroom voldoende om aan alle verplichtingen te voldoen? En de marge moet ruim genoeg zijn om tegenvallers op te kunnen vangen.”

Triodos Bank alternatief voor biologisch bedrijf

Voor biologische bedrijven is er naast de drie grote banken een alternatieve bancaire financier: de Triodos Bank. Volgens Paul Kortekaas, senior relatiemanager landbouw en voeding, is 10 tot 15% van de biologische ondernemers een kredietrelatie van Triodos. Dat zou neerkomen op 200 tot 300 bedrijven op basis van het aantal biologische landbouwbedrijven in Nederland. Volgens Kortekaas krijgt de bank maandelijks ongeveer tien verzoeken binnen van boeren die willen overstappen. Triodos Bank financiert in de agrarische sector alleen bedrijven waar de principes van biologische landbouw leidend zijn of die naar dit systeem gaan omschakelen.

De financiële beoordeling is vrijwel gelijk aan andere banken. Er wordt gekeken naar de impact van een investeringsplan en financieringsplan op de bedrijfsvoering, het rendement en de vermogenspositie. Ook hier geldt de afweging of de verdiencapaciteit voldoende is voor continuïteit van het bedrijf op lange termijn. Kortekaas: “Wel stellen we voor iedere sector aanvullende vragen over de wijze van produceren. Zo wordt bij de veehouderij bijvoorbeeld gevraagd om op korte afstand voedergewassen te verbouwen op basis van eigen mest, zodat je de mineralenkringloop op korte afstand realiseert. Een nieuwe klant moet in ieder geval passen bij de missie en waarden van Triodos Bank. Belangrijke aspecten zijn dan bodem-, lucht- en waterkwaliteit, welzijn van dier en mens, en biodiversiteit.

De biologische sector maakt overigens, meer dan de reguliere land- en tuinbouw, gebruik van alternatieve financieringsvormen voor nieuwe activiteiten. Bijvoorbeeld via crowdfunding.

Investeringen betalen uit bestaande exploitatie

Bij nieuwe financieringen of uitbreidingsplannen merkt Roelandse net als andere adviseurs dat de nieuwe verplichtingen uit de bestaande exploitatie moeten worden opgehoest. Dat betekent dat er in de huidige situatie voldoende ruimte moet zijn om bijvoorbeeld fosfaatrechten of grond te kopen. En dat is vaak lastig. Ten opzichte van bijvoorbeeld tien jaar geleden zit er een duidelijk verschil in de looptijd van financieringen. Die is veel korter geworden, merkt Roelandse. “In het verleden waren looptijden mogelijk van twintig tot soms dertig jaar, nu sturen banken vaak aan op vijf tot tien jaar. En daarin zit een flink risico als je na vijf jaar de financiering moet verlengen, terwijl de investering een veel langere aflossingstermijn heeft, zoals bij gebouwen en zeker bij grond.”

Sowieso zitten banken veel strakker in het beheer van financieringen. Teruglopende liquiditeit of verlies draaien leidt tegenwoordig sneller tot verscherpt toezicht vanuit de afdelingen bijzonder of intensief beheer.

_{Lees verder onder foto}

Hoge grondprijzen is een van de redenen dat overname van een bedrijf steeds meer geld vergt. Financieren wordt daardoor ook complexer. - Foto: Hans Prinsen

Zelf rekenen

Adviseurs van Countus zien eveneens dat boeren overstappen of die optie bekijken, ook al gaat het uiteindelijk niet om grote aantallen die het echt doen. “Het is niet zoals bij energiemaatschappijen. Maar ondernemers zitten duidelijk minder vast aan hun bank dan vroeger”, volgens Jan Lucas Spijkman, akkerbouwspecialist. “De stappen die nu worden gezet zijn veel groter, vooral door de grondprijzen. Bedrijfsovernames zijn steeds complexer en worden bovendien zakelijker beoordeeld, zeker als er extra geld nodig is voor dezelfde exploitatie.” Banken zijn kritisch op de ondernemerskwaliteiten en de staat van een bedrijf, merkt Spijkman. Boeren moeten zelf steeds meer doorrekenen. Aantonen dat een investering rendement oplevert, en dat er genoeg marge is voor tegenvallers.

Spijkman adviseert om in ieder geval de eigen bankrelatie tijdig te betrekken bij investeringsplannen of een bedrijfsoverdracht, en te vragen om mee te denken over de financiering.

Enkele honderden overstappers

Op basis van inschattingen van adviseurs en bankiers gaat het om enkele honderden bedrijven per jaar die overstappen naar een andere bank. Maar het aantal dat een offerte opvraagt bij een andere bank is vele malen groter. Bijvoorbeeld als toch een nieuwe financiering wordt doorgerekend vanwege een overname of een grote investering.

Veruit de grootste financier in de agrarische sector is Rabobank, met circa 80 tot 85% van de markt op basis van aantallen bedrijven. Het kredietvolume van Rabobank bij boeren en tuinders in Nederland daalt wel de afgelopen jaren. Eind 2019 was dat nog ruim € 25 miljard, tegen ruim € 30 miljard in 2011. Groei haalt Rabobank vooral via agrarische bedrijven buiten Nederland.

In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor ondernemerschap, visie, afzetmarkten en duurzaamheid

ABN Amro geeft aan dat het 13% van het totaal aantal agrarische bedrijven in zijn portefeuille heeft en 17% van de grotere bedrijven, en schat in dat het goed is voor 19% van het totale agrarische kredietvolume. Het resterende deel van de markt zit vooral bij ING.

Ondernemerschap

ABN Amro ziet het aantal klanten en de kredietverlening jaarlijks toenemen, volgens Pierre Berntsen, directeur Agrarische bedrijven. Of dat in 2020 ook zo is, moet nog blijken. De impact van corona is groot en dat heeft nu prioriteit. Volgens Berntsen zijn banken kritischer geworden in het aannemen van nieuwe klanten. “Bij ABN Amro hebben we veel aandacht voor het verdienmodel van de ondernemer en hoe toekomstbestendig dat is. Op welke markt is het bedrijf actief en is er voldoende ruimte voor tegenvallers en voor privé?” In de beoordeling wordt ook betrokken wat er in de komende vijf tot tien jaar aan investeringen nodig is. In het verleden stonden cijfers in een kredietaanvraag voorop. Berntsen: “In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor ondernemerschap, visie, afzetmarkten en duurzaamheid. Tegelijkertijd hebben banken te maken met strengere eisen door toezichthouders.”

Zelf schakelen

Volgens Clemens van der Aa, sectormanager veehouderij van Rabobank, is het klantverloop beperkt. De beoordeling van nieuwe en bestaande financieringen en van investeringen is eigenlijk weinig veranderd, volgens Van der Aa. Het draait in de eerste plaats om het kunnen voldoen aan alle verplichtingen. Dat gaat verder dan alleen maar rente en aflossingen en de privé-uitgaven. Een goede liquiditeitsplanning is belangrijker geworden. Er moet ook genoeg ruimte zijn voor noodzakelijke investeringen, en de financiering moet aansluiten bij de bedrijfssituatie. Is een bedrijfsovername op komst, of moeten oudere gebouwen op termijn worden vervangen?

“De ondernemer zit altijd zelf aan het stuur. Ook in hoeverre hij meegaat in actuele ontwikkelingen en uitdagingen. Bijvoorbeeld wel of geen weidegang”, aldus Van der Aa. “Ondernemers zijn er veel bewuster van dat ze ook zelf kunnen schakelen. En hun strategie bepalen over gevoeligheden in hun bedrijfsopzet en kostenopbouw. Dat gaat ook over mogelijkheden voor afzet, bijvoorbeeld door mee te doen aan concepten, zoals PlanetProof.”

Opletten bij berekening boeterente

Zodra een lening wordt opgezegd vóór afloop van de rentevaste periode, kan dat een boeterente opleveren. Dat is een vergoeding voor gemiste rente-inkomsten van de bank als de marktrente lager is dan de vaste rente van de betreffende lening.

Volgens Edwin Roelandse, relatiemanager bij Alfa Accountants en Adviseurs, kan de berekening per bank verschillen, maar blijft het principe gelijk. Dat gaat als volgt:
1. Je mag altijd boetevrij eerst het afgesproken percentage van de oorspronkelijke hoofdsom extra aflossen.
2. De bank berekent volgens zijn eigen systematiek het verschil tussen de betaalde rente, en de marktrente maal de nog niet verstreken looptijd van de rentevast periode.
3. De marktrente die banken hanteren verschilt per bank. Bij een lagere marktrente is het verschil met de afgesproken boeterente groter, en dan is de boeterente ook hoger.

Voorbeeld
Financiering met een huidige stand van € 1.000.000 met 3% rente voor vijf jaar vast. Resterende rentevast-periode is drie jaar. Je mag jaarlijks 5% extra boetevrij aflossen.
De boete wordt dan berekend over € 950.000 (€ 1.000.000 min 5% extra aflossen).

De huidige rente voor drie jaar vast (de resterende looptijd) is 2%. Het renteverschil is dan 1%.

Berekening boeterente: 1% van € 950.000 x drie jaar = € 9.500 x 3 = € 28.500.

Afhankelijk van de afspraken is nog een correctie mogelijk. Het bedrag wordt lager omdat de boeterente in één keer wordt betaald. Voor de berekening van die huidige (contante) waarde wordt doorgaans de in de berekening gehanteerde marktrente gebruikt.

Grondgebonden bedrijven

ING zet vooral in op groei in grondgebonden bedrijven, aldus agrarisch specialist Jan Willem van den Berg. Het komt voor dat bedrijven overstappen, geeft hij aan zonder aantallen te noemen. Volgens Van den Berg is er weinig veranderd in de beoordeling van bedrijven: “ING is altijd wel kritisch geweest op de rentabiliteit. De kasstroom moet in een goede verhouding staan tot de financiering.” ING hanteert geen specifieke duurzaamheidsscores. Maar ook bij deze bank spelen grondgebondenheid en inspelen op duurzame ontwikkelingen een rol in de beoordeling van een bedrijf. “Een intensief bedrijf wordt anders beoordeeld. Dat heeft invloed op de uiteindelijke rente die een klant betaalt. Net zo goed als het aandeel eigen vermogen in het bedrijf en de marge in de exploitatie.”