Stille revolutie? Nee, schreeuw het maar uit!

Ben ik in de kern een cynicus? Zo’n stille eiwittransitie maakt wantrouwend. Supermarkten en hun toeleveranciers hebben namelijk een trackrecord in ingrediënten-gehannes. Iedere fervente ingrediëntenlezer kan dat zien. De truc: goedkope ingrediënten verbloemen, de schaamlap van een beperkt gehalte luxe ingrediënten op de verpakking typografisch oppompen.

Neem de AH ‘paté met lam en gevogelte’ voor de hond. Het woord ‘lam’ staat typografisch nogal robuust op de verpakking. Het woordje ‘met’ in een fors kleiner lettertype. Het suggereert daardoor veel meer ‘lam’ dan de slechts 4% die het bakje bevat. De inhoud bestaat zelfs voor 81% uit ‘vocht’. Nog een voorbeeld. Het kattenvoer van Sheba met tonijn in saus bevat 4% tonijn in de brokken, de brokken zijn 46% van het product. Snapt u het gehalte nog? In zuivel: de Danio bosbes voor mensen bevat maar 4,2% bosbes.

Het cynische verdienmodel

Het begrip stille transitie zet de poort wagenwijd open voor dit soort praktijken. Je vervangt in stilte vleeseiwitten door andere ingrediënten, waarbij je ‘vlees’ suggereert. Omdat het beter is voor mens, milieu en gezondheid (is dat laatste zo?), zet je de prijs ook flink wat hoger. Dat is het cynische verdienmodel. In extremo: bij Albert Heijn kost gehakt half-om-half € 8,78 de kilo. Voor de Vegetarische Slager van Unox-boer Unilever rekent de klant voor het ‘rul gehackt’ maar liefst € 18,45 de kilo af. Ja, vlees is te goedkoop, maar de Vegetarische Slager toch ook echt te duur in dit voorbeeld.

De overheid als scheidsrechter

Tot zover de cynicus. Gelukkig zijn er ook voorbeelden waar de stille revolutie wel goed heeft uitgepakt. Neem zout in brood. Op dit onderwerp heeft de overheid vanaf 2009 de bakkers en broodproducenten opgedragen in stilte het zoutgehalte stapsgewijs te verlagen. Dat kon omdat de smaak van zout een kwestie van gewenning is; wie veel zout eet kan in stapjes terug naar minder zout met hetzelfde smaakgevoel. Het kon ook omdat de overheid als scheidsrechter de regels aanpaste en sancties kon opleggen. Voor het verdienmodel maakte het ook niks uit, zout kost geen drol, dus pijn leden de bakkers en supermarkten niet. Iedereen profiteerden.

Er zijn meer lichtpuntjes. AH en Lidl hebben de populaire verspakketten relatief stil standaard vegetarisch gemaakt en alleen nog maar als optie met vlees. Jumbo heeft de prijs van vleesvervangers op het niveau van vlees gebracht. Lidl voegt plantaardige eiwitten aan vlees toe en communiceert dat juist optimaal: ‘We doen het met u, beste klant’. Ik wil ook wijzen op het bedrijf Upfront. Door de inhoud groot voorop de verpakking te drukken, creëert het bewustzijn bij de koper. Zijn slogan: ‘wat oprecht is, wint’. Dat zijn voorbeelden van een stille, soms dus luidruchtige transitie die echt werkt.

Wees echter waakzaam: stil wordt snel ‘achterkamer’ of ‘verdienmodel’ en zeker niet ‘duurzaam’. Ik luister naar de cynicus in mij, omdat die toch ook onverbloemd de waarheid spreekt. Supermarkten en producenten zijn namelijk te vaak heilige boontjes, schijnheilig dus. En dat is weer een waarheid als een koe.