Teelt kikkererwten in Nederland een niche

Kikkererwten hebben potentie binnen de eiwittransitie. Het gewas heeft weinig water nodig en met een opwarmend klimaat biedt dat kansen. Ook is er meer vraag naar producten op basis van de peulvrucht. Toch is de afzetmarkt nog beperkt. Vlaanderen zet de eerste stappen richting een keten met kansen voor telers, verwerkers en retailers.

Als het gaat om kansrijke eiwitgewassen, scoren kikkererwten veel punten. Het gewas zorgt voor biodiversiteit en het kan bij een warmer klimaat goed gedijen in Nederland. Populaire gerechten als hummus en falafel en diverse vleesvervangers hebben de kikkererwt als basis. Tot nu toe is Azië de belangrijkste producent. Lokaal lijkt, in navolging van gewassen als lupine en soja, de opkomst van kikkererwt een kwestie van tijd.

De teelt en afzet zijn in Nederland nog vrij beperkt. Exacte areaalcijfers zijn niet te vinden. Volgens kikkererwtenteler Anna van der Bijl ligt er hier en daar een hectare. Het bedrijf van haar en haar man Peter Laan, Laan Landbouw, ligt in de Noordoostpolder (Flevoland) en is het enige met 3 hectare kikkererwten. In 2019 besloten ze witlofpennen te vervangen door een eiwitgewas. “We houden van pionieren en vonden deze teelt een mooie uitdaging”, legt Van der Bijl uit.

Kikkererwten houden van droge zomers

En pionieren werd het, want na een eerste jaar met een topoogst van het ras Flamenco volgde dit jaar een moeizamer teeltseizoen. “Kikkererwten houden van droge zomers en hebben geen water nodig om peulen te vormen en tot afrijping te komen”, zegt Van der Bijl. Vorige zomer ging dat prima, nu kregen schimmels tijdens de vochtige zomer een kans. De afrijping vraagt om een droge periode en die was er niet. Doordat na het maaien de erwten op zwad (op rijen) zijn gelegd, konden ze nog een week drogen voor een redelijke opbrengst.

Tegenslagen weerhouden de akkerbouwers er niet van om verder te gaan met de kikkererwt. Uitgangspunt is dat ze het gewas zelf verwaarden. “Door deelname aan de wedstrijd Local Food Hero kwamen we in contact met een Thaise die onze erwten nu gebruikt voor de productie van tofoe”, vertelt Van der Bijl. “Gaandeweg raakten we ook in contact met andere afnemers zoals cateraars.” Omdat afzet niet altijd te garanderen is, is het belangrijk te investeren in lange-termijnrelaties, geeft ze aan. Daarnaast hebben ze een webshop en verkoop aan huis.

Stappen in veredeling kikkererwten nodig

Om tot productie van grotere omvang te komen, zijn stappen nodig in veredeling van de kikkererwt. De erwten zijn gevoeliger voor schimmelziektes dan bijvoorbeeld kidney- of sojabonen. Als ze een korter groeiseizoen hebben, verloopt de afrijping sneller en is de erwt niet meer afhankelijk van een langere droogteperiode.

Het zijn precies die punten, die er bij groenten- en peulvruchtenfabrikant HAK toe leidden om voorlopig af te zien van grootschalige productie van kikkererwten. Theoretisch past de erwt prima in de strategie om alle gewassen binnen een straal van 125 kilometer van de fabriek in Giessen te telen, maar de praktijk pakt anders uit, vertelt fieldmanager Marko Wolthuis van HAK.

HAK zoekt naar manieren voor lokale teelt

Proeven die enkele jaren geleden zijn gedaan met de peulvrucht in Zeeland, leverden geen bemoedigende resultaten op. Vooral in het tweede jaar van testen waren er rond de oogst grote problemen met schimmelziekten. “Voor ons reden om voorlopig niet over te gaan op grootschalige teelt van het gewas”, zegt Wolthuis. HAK blijft echter op zoek naar manieren voor lokale teelt, wat al gebeurt met kidneybonen en recent met witte en zwarte bonen. HAK sluit niet uit dat er weer initiatieven komen om kikkererwten dichter bij huis te halen, aldus Wolthuis. Daarvoor is meer onderzoek nodig: “De veredeling kan daar ook een bijdrage aan leveren.”

Grootschalige productie is voor telers als Van der Bijl zeker geen doel. Ze is ook actief voor producentenorganisatie Eiwitboeren van Nederland en ziet andere motieven. “Voor boeren is kikkererwt een gewas dat stikstof bindt en vasthoudt, de bodem verbetert en bijdraagt aan biodiversiteit. Deze waarden en een voedzaam product maken dat je hoopt dat de afnemer een meerwaarde wil betalen. Deze benadering is anders dan bij een kostprijs gedreven systeem, dat nu gebruikelijk is als je bijvoorbeeld teelt voor de grootschalige industrie.”

Vlaanderen werkt aan ketenproject kikkererwten

Vlaanderen heeft stappen gezet met het in de markt zetten van de lokale kikkererwt. Onlangs zijn bij supermarkt Delhaize falafel en hummus in het schap gelegd die zijn gemaakt van kikkererwten van Vlaamse bodem. Het is daarmee voor het eerst gelukt om op kleine schaal een ketenproject met dit eiwitgewas uit te rollen, vertelt Elena Lievens, beleidsmedewerker duurzaamheid aan de Arteveldehogeschool in Gent. Zij is als projectleider betrokken bij KIKET, een project dat met steun van de overheid kikkererwtenteelt bevordert.

Bij het in de supermarkt krijgen van de producten kwam veel kijken, zegt Lievens. Het vraagt flexibiliteit en aanpassing van telers, verwerkers en retailers. Tegelijkertijd moet daar voor hen allemaal een verdienmodel tegenover staan. Verwerkers en supermarkten zijn gewend met veel grotere volumes te werken dan de oogst die in het kader van het project is aangeleverd. “Een partij van 15 ton is een ideale hoeveelheid voor de verwerking en analyse van de oogst. Ook een supermarkt werkt met grotere eenheden en moest de logistiek aanpassen.”

Of het product door klanten bij Delhaize goed is ontvangen en hoe het staat met de prijsstelling, wordt onderzocht. Om het ketenverhaal tot een succes te maken, moet ook de consument bereid zijn meer te betalen voor de lokale erwt. Daarover is Lievens positief: “Uit testen blijkt dat consumenten de lokale kikkererwt goed beoordelen. Ook een toprestaurant in Brussel werkt graag met de lokale kikkererwt, omdat die smeuïger en voller van smaak is dan de geïmporteerde variant.”

Er blijven nog veel vragen waarop in het project een antwoord wordt gezocht, vertelt Lievens. Zoals de ideale schaalgrootte voor de teelt, de kostprijs en welke rassen het meest geschikt zijn.