Telers draaien op voor extra kosten PlanetProof

Telers van groente en fruit betalen de extra kosten van milieukeurmerk On the way to PlanetProof. Transparantie over die beloning ontbreekt, blijkt uit een rapport van Greenpeace. Die discussie verdiept als kartelautoriteit ACM dit najaar wel transparantie brengt met prijsonderzoek. Tegelijk begint een nieuwe discussie over PlanetProof als eisen voor Nederlandse en Spaanse telers ‘gelijkgesteld’ worden.

De discussie over de meerkosten voor milieukeurmerk On the way to PlanetProof bereikte voor de zomer een piek. Vooral in de media en daaropvolgende Kamervragen. De weerstand tegen gedwongen verduurzaming, zonder beloning is in sommige kringen van telers zo groot dat het draagvlak wegvalt. Veel organisaties spreken hun zorgen daarover uit.

In de nasleep van die discussie bracht Greenpeace recent een rapport uit, legde landbouwminister Carola Schouten haar aanpak uit, maar loopt ook het afzetseizoen ten einde. Wat zijn we opgeschoten?

Verduurzaming zonder beloning

De standpunten verharden, zo lijkt het. De Nederlandse fruittelersorganisatie NFO is het scherpst in haar afkeuring van verduurzaming zonder beloning. NFO-voorzitter Gerard van den Anker is eigenlijk klaar met de PlanetProof-discussie. Met andere vakgroepen voor onder meer vollegrondsgroente overlegde hij eerder dit jaar met GroentenFruit Huis, de brancheorganisatie voor groente- en fruithandel. Daar is hem te verstaan gegeven dat een meerprijs er niet in zit. Een aantal telers is al gestopt, weet Van den Anker.

GroentenFruit Huis wil niet op die bewering ingaan over het gesprek, maar liet in een persbericht weten dat zaken als leveringszekerheid en een goede plek in het schap ook een beloning is voor PlanetProof. Tegelijk stelt de brancheorganisatie dat prijsonderhandelingen niet haar taak zijn, maar bij individuele bedrijven ligt. Dat er een uitstroom is van PlanetProof-telers, wordt door SMK (Stichting Milieukeur) overigens niet herkend.

Greenpeace geeft munitie in discussie meerkosten

Greenpeace investeerde in 2016 veel in de totstandkoming van de inkoopeis On the way to PlanetProof. Zo was er een dure mediacampagne, waarin het supermarkten dwong tot die inkoopeis. De milieu-organisatie wil nu niet accepteren dat het draagvlak bij telers alweer terugloopt door het uitblijven van een vergoeding voor de meerkosten van het certificaat. De tv-spotjes komen voorlopig niet terug om een vergoeding af te dwingen. Wel bracht Greenpeace een rapport uit waarin de supermarkten op dit punt zijn gewogen. Daarin oordelen ook telers over die vergoeding voor PlanetProof.

‘Verbluffend goed’ certificaat
Het certificaat wordt door Greenpeace overigens een tussenstation genoemd. Campagneleider duurzame landbouw van Greenpeace, Hilde-Anna de Vries, stelt dat Greenpeace verwacht dat in 2050 alle telers biologisch (ecologisch) telen. Voorlopig is PlanetProof goed genoeg voor Greenpeace, verbluffend goed zelfs, staat in het rapport, door de halvering van het middelengebruik.
Greenpeace spreekt in het rapport dus grote waardering uit voor telers die de stap zetten. De tegenstelling zit hem in de waardering door supermarkten. “We hebben in ons onderzoek heel veel informatie opgehaald bij supermarkten. Eigenlijk geeft alleen PLUS aan hoeveel zij extra betalen om extra kosten te dekken. De conclusie is dat telers en supermarkten lijnrecht tegenover staan. Bij telers daalt daardoor het draagvlak. Zij worden niet gecompenseerd. Dat is heel zorgwekkend.”

Rapport zet druk op ketens
Supermarkten vertelden Greenpeace in dit onderzoek een meerprijs te betalen, maar dat werd dan niet door de telers in de enquête bevestigd. Wel stelden twee telers dat Jumbo een vergoeding betaalt, maar twaalf Jumbo-telers stelden ook het tegenovergestelde. Het is een betere score dan AH, waarbij geen enkele teler aangaf een vergoeding te ontvangen.
Telers waren wel positief over de begeleiding voor PlanetProof door hun afzetorganisaties The Greenery en FruitMasters.

Wat zijn meerkosten?
Gemiddeld is de kostenstijging door het keurmerk 11%, stellen de telers. Interessant daarbij is dat de telers vooral de directe certificeringskosten noemen als extra kosten, dus voor audits, monstername en administratie. Nieuwe technieken of duurdere bestrijdingsmiddelen werden veel minder vaak genoemd door de gecertificeerde telers. Maar ook hier mogen van Stefanie de Kool van Stichting Milieukeur geen harde conclusies aan worden verbonden. “Als telers een nieuwe schoffelmachine hebben, zien ze dat al snel als standaardbedrijfsvoering en wordt dit niet toegeschreven aan PlanetProof.”

Op vrije markt afspraken lastig

Het probleem van de meerkosten voor verduurzaming is gewoon buitengewoon hardnekkig door de marktstructuur. Dat schetst de afzetorganisatie Oxin Growers door te verwijzen naar opbrengstprijzen. Gemiddeld werd dit seizoen op de vrije markt circa € 0,30 betaald voor losse tomaten. Commercieel directeur Ton van Dalen: “Er zijn ook telers die jaarcontracten hebben. We hebben met moeite de jaarcontracten overeind gehouden tijdens de coronacrisis, maar hoe kunnen telers verduurzaming betalen van € 0,30 per kilo tomaten?”

Kun je in jaarcontracten misschien nog afspraken maken over een vergoeding voor kosten, op de vrije markt lukt dat dus niet. Dat maakt de discussie met supermarkten al lastig.

GMO-subsidie inzetten

Een aantal vollegrondsgroente haalt dit jaar een betere opbrengstprijs, maar daar zit geen bewuste meerprijs voor PlanetProof in. Eigenlijk kan alleen The Greenery een meerprijs beloven. Afnemer PLUS heeft namelijk laten weten een meerprijs van € 0,01 tot € 0,02 te betalen voor PlanetProof-producten. Dat is een uitkomst van Greenpeace-onderzoek. PLUS is de enige supermarktketen die zich in dat onderzoek hardop uitspreekt over de hoogte van de vergoeding aan telers.

In de discussie over de meerkosten voor PlanetProof worden certificeringskosten tot nu toe over het hoofd gezien

Telers van afzetorganisatie Oxin Growers hebben het voordeel van subsidie. Omdat Oxin Growers deelneemt aan het Europese GMO-subsidiëringsprogramma (en The Greenery niet) krijgen hun telers de helft van de kosten voor certificering terug van de EU. De certificering voor PlanetProof is kostbaar en bedraagt al gauw duizenden euro‘s, afhankelijk van de omvang van het bedrijf. In de discussie over de meerkosten voor PlanetProof wordt dit tot nu toe over het hoofd gezien. Ook dan blijven nog veel kosten over, stelt Oxin Growers.

_{Lees verder onder foto}

De focus voor de teeltcriteria PlanetProof 2021 ligt op het gelijktrekken van het certificaat voor Centraal- en Zuid-Europa. Dat komt neer op één protocol voor Spaanse en Nederlandse telers. – Foto: Herbert Wiggerman

Maatschappelijke discussie echt starten

Steeds meer partijen verwachten dat een vergoeding voor de extra kosten zal komen uit stapeling van fiscale voordelen en subsidies, naast een eerlijke prijs. Van de overheid worden dus ook stappen verwacht. Landbouwminister Carola Schouten kondigt een agrarische ondernemerschapsagenda aan met beleid dat moet leiden tot meer markttransparantie, meer samenwerking, minder machtsmisbruik door grote inkopers en betere toegang tot financiering. De ACM komt bijvoorbeeld na de zomer met onderzoek in de keten van witte kool, peren en tomaat. Daarbij wordt de opbrengst voor duurzamere varianten afgezet tegen gangbare producten.

Dan kan de maatschappelijke discussie feitelijk beginnen, schrijft Schouten. Die informatie geeft feitelijk inzicht in de prijzen in de diverse schakels van de voedselketen. Al dat overheidsbeleid is nog allemaal geen garantie op een hogere prijs uit de markt, maar Europese subsidies zullen zeer waarschijnlijk ook verder gekoppeld worden aan verduurzaming.

Subsidie beheer keurmerk herstellen

Toch ziet Stefanie de Kool, programmamanager bij Stichting Milieukeur (SMK), nog weinig beweging bij de overheid. De subsidie voor On the way to PlanetProof (voorheen Milieukeur) is een aantal jaar geleden afgebouwd, waardoor telers de volledige rekening betalen voor certificering (als ze geen GMO-subsidie krijgen). Het opnieuw instellen van subsidie voor de ontwikkeling en het beheer van het keurmerk kan een snelle verlichting voor telers betekenen, stelt De Kool.

Willen we de wereld ooit verduurzamen, dan moeten we daar met z’n allen een prijs voor willen betalen

De discussie over de beloning kan echter niet binnen PlanetProof worden opgelost, stelt ze. De recente oproep van Greenpeace aan supermarkten om het gesprek aan te gaan over de meerkosten was vorig jaar op de hoorzitting over de criteria voor PlanetProof ook te horen. Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) stelde toen voor dat in de keurmerkcriteria opgenomen wordt dat supermarkten het gesprek moeten aangaan met telers over die meerprijs. De Kool adviseerde dat niet te doen, omdat zo’n eis niet goed controleerbaar is en bovendien supermarkten niet allemaal PlanetProof-gecertificeerd zijn. Alleen Aldi en Marqt gingen zover dat ze zelf PlanetProof hebben en daarmee op eisen van het schema worden gecontroleerd. De andere ketens dus niet.

Spaanse en Nederlands telers

Dit najaar worden de keurmerkcriteria opnieuw besproken voor PlanetProof in teeltjaar 2021. De Kool weet niet of dat tot nieuwe discussies leidt over meerprijs. Het zou over de inhoudelijke eisen moeten gaan. SMK is voorstander van een meerprijs, omdat het telers in staat stelt te investeren in verduurzaming. Het is aan commerciële partijen om daar goede afspraken over te maken, zegt ze.

De focus voor de teeltcriteria PlanetProof 2021 ligt op het gelijktrekken van het certificaat voor Centraal- en Zuid-Europa. Dat komt neer op één protocol voor Spaanse en Nederlandse telers. Dat onderwerp zal op zichzelf mogelijk al veel discussie opleveren. Al geeft De Kool al aan dat alle input van ketenpartijen goed verwerkt is in een concept-protocol.

Naar kostprijs plus

Hoe kijken afzetorganisaties aan tegen het standpunt van GroentenFruit Huis dat een beloning niet per se een meerprijs hoeft te zijn? Is dat standpunt wel telersvriendelijk genoeg? Herkent bijvoorbeeld afzetorganisatie Oxin Growers zich daarin? Commercieel directeur Ton van Dalen ziet het dilemma: “De retail wil niet meer betalen dan zijn concurrent. Dat is wat we allemaal terug horen. Eigenlijk gaat het niet om de meerprijs maar om de absolute opbrengstprijs van het product. Als deze ‘kostprijs plus’ is, wordt de teler in staat gesteld te verduurzamen. Zo niet dan kan de sector de benodigde investeringen onmogelijk dragen.”

Een extra beloning is onontkoombaar. “Eigenlijk zou ik het willen omdraaien. Willen we de wereld ooit verduurzamen, dan moeten we daar met z’n allen een prijs voor willen betalen.”

Mede-auteur: Stan Verstegen