Verkiezingen in Ede, dé food-gemeente van Nederland

Acht jaar geleden was agrifood een hot item in de verkiezingscampagne in Ede. De Gelderse gemeente profileert zich sindsdien als dé gemeente voor duurzame voeding en landbouw. Er kwam zelfs een wethouder voor voeding. Maar in de programma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 is het zoeken naar dit thema. Leeft het thema nog wel?

Focus op agrifood

“Dan heb je ons programma niet goed gelezen”, reageert Leon Meijer, nu al acht jaar de wethouder voeding, namens ChristenUnie. Meijer legt uit dat de gemeente Ede in 2013 na inspraakrondes met inwoners, bedrijven en de gemeenraad besloot de focus te leggen op agrifood. “De gemeente heeft veel agrariërs, een groot buitengebied en veel voedselverwerkende bedrijven – met in de achtertuin de Wageningen Universiteit.” En zijn verhaal gaat nog verder terug. “Vier eeuwen voor Christus, toen de Friezen nog van de ene naar de ander terp sprongen en Zuid-Holland onder water lag, werd er hier rondom Lunteren al landbouw bedreven op de raatakkers van de Celtic Fields.”

Lokale en regionale projecten

Terug naar de realiteit van nu. Het belang van duurzame voeding en landbouw is volgens Meijer inmiddels geïntegreerd in gemeentelijk beleid. Er zijn voorbeelden: zo staat in nieuwbouwwijken de energietransitie centraal, wordt er geïnvesteerd in voedseleducatie, zijn er moestuinen op basisscholen en komt er naast één hamburgerketen ook een gezonde winkel bij het nieuwe station. Ook zijn er korte-keten-initiatieven, zoals de coöperatie Boerenhart. Het zijn lokale en regionale projecten die de transitie naar een duurzaam en gezond voedselsysteem moeten versnellen. En dat is de ambitie van de Regio Deal Foodvalley die in 2019 is afgesloten tussen Rijk en verschillende partners in de regio.

Export € 1,3 miljard

In de Regio Foodvalley werken acht gemeenten en de provincies Gelderland en Utrecht samen met onderwijsinstellingen en bedrijven om de toppositie op het gebied van agrifood te versterken. Arjen Droog is als directeur verantwoordelijk voor de samenwerking. Zonder enige schroom vertelt Droog dat de overheidssamenwerking in de regio ‘uiterst succesvol’ is en dat blijkt ook uit gegevens van de Agrifoodmonitor 2019 (effect van Covid-19 nog niet zichtbaar). De nauwe samenwerking tussen Ede en Wageningen legde deze gemeenten geen windeieren. De export vanuit Regio Foodvalley steeg sinds 2016 met 22% naar € 5,5 miljard, waarvan € 1,3 miljard aan agrifoodproducten. Ook groeide de werkgelegenheid in food en wel met 7%.

Kennisvlucht

Ondanks deze ‘klinkende’ cijfers is er nog werk aan de winkel. Zo probeert het bedrijfsleven met het project Barneveld Tomorrow de uitstroom van afgestudeerde studenten – kennisvlucht – naar het westen te stoppen door stages, afstudeerplekken en startersfuncties aan te bieden. Droog: “Het vestigingsklimaat is goed, maar het probleem is het gebrek aan ’human capital’, het vinden van de juiste mensen.”

Transitie in de landbouw

Het grotere plaatje is de transitie in de landbouw, één van de drie thema’s van de Regio Deal Foodvalley en vooral gericht op de pluimvee- en de kalverhouderij. De concentraties van fijnstof en ammoniak in de lucht zijn bij deze bedrijven relatief hoog. Tegelijk is er veel natuur: de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug. De druk op de biodiversiteit en de bodemvruchtbaarheid is groot en daar ligt voor wethouder Meijer de uitdaging. “Ede kan niet zonder boeren. Voor de stikstofcrisis waren we hier al bezig, want doen we niks dan blijven er van de 646 boerenbedrijven over 20 jaar tijd nog 200 over.” Hij refereert aan een fijnstofproject, waarbij de uitstoot in de stallen van pluimveebedrijven werd teruggebracht door technologische ontwikkelingen bij stallenbouwers en met hulp van Wageningen. De wethouder is ook enthousiast over het stikstofmeetnetwerk dat de uitstoot gaat meten. Niet op basis van modellen, maar op basis van metingen bij boeren in het groen agrarisch gebied, Het Binnenveld tussen Wageningen, Ede, Veenendaal en Rhenen, legt hij uit.

Eiwittransitie

Daarnaast zijn er experimenten om de eiwittransitie in gang te zetten, zoals het kweken van insecten voor diervoeding. Ook projecten als ‘Lekker Lupine’ en ‘NootSaeck’ kunnen hierbij een rol spelen. Volgens de initiatiefnemers biedt het telen van eiwitrijke lupinebonen en noten een groot voordeel ten opzichte van de soja, die vooral geïmporteerd wordt uit Zuid-Amerika. Droog: “De regio is wereldkampioen eiwit produceren. En als we dat in de toekomst nog steeds willen zijn, over wat voor eiwitten hebben we het dan? We hebben in Ede meer kippen dan in Barneveld.” Maar het is volgens Meijer nu vooral zaak om de primaire sector voor de regio te behouden. De sector staat onder druk en is kwetsbaar, meent hij. Meijer: “Het is een zoektocht, want het huidige verdienmodel is niet het verdienmodel voor de toekomst en we moeten de boeren niet uit het oog verliezen. Er is politiek draagvlak, maar we moeten wel stappen ondernemen met elkaar. Waardeer wat je eet en wat er op je bord ligt. Als je inwoners niet meeneemt in die redenering, blijft hetgeen we doen cosmetisch.”

Alles kan gebeuren, maar we zijn er echt op gebrand om die landbouwsector hier te houden

Droog vult aan: “Er gaat veel veranderen, of je dat nu leuk vindt of niet. De Rijksoverheid kan beslissen dat de boeren hier aan de rand van de Veluwe worden uitgekocht. Ik zit aan tafel als gesprekspartner, maar we zijn afhankelijk van provincie en rijk. En dat is best spannend. Alles kan gebeuren, maar we zijn er echt op gebrand om die landbouwsector hier te houden. Linksom of rechtsom, we gaan dat fixen”, zegt hij strijdbaar.

World Food Center discussiepunt

Acht jaar na de vorige verkiezingen is de focus op food niet meer hét verkiezingsthema. Iedereen heeft het omarmd, lijkt het, en strijdt liever om zaken die eigenlijk overal wel spelen, zoals woningbouwlocaties, afval en verkeer. Maar één strijdpunt is er toch nog wel: het WFC Experience. Op het voormalige kazerneterrein Maurits Zuid is gestart met de bouw van een heus thema-attractiepark over voedsel. Het WFC Experience wordt een educatief en interactief museum dat bezoekers moet stimuleren om gezondere en duurzamere keuzes te maken. Kosten: € 60 miljoen.

PvdA is tegen

De wethouder heeft bij de fracties zwaar gelobbyd, maar niet alle partijen weten te overtuigen. De PvdA – met één zetel in de raad – is tegen en wil de beslissing terugdraaien. De partij vreest dat de businesscase die is gebaseerd op bijdragen uit het bedrijfsleven en hoge bezoekersaantallen niet standhoudt. Lijsttrekker Karin Bijl: “Als de gemeente straks structureel meer miljoenen extra moet bijleggen, dan is vanuit de gedachte beter ten halve gekeerd als ten hele gedwaald onze keuze en onderbouwing dat het niet verstandig is om hier verder te gaan.” De PvdA geeft het geld liever uit aan andere belangrijke zaken, zoals zorg en een ruimer minimabeleid. Vooralsnog staat de opening van het museum gepland in 2023.